WORKSHOPS

A.      Mga Alintuntunin sa Palihan

Mahalagang elemento ng pag- aaral ang disiplina. Tumutulong ito upang maging kaaya – aya, ligtas at makamit ang mga layunin ng pagsasanay. Isinaalang – alang ito sa lahat ng pagkakataon upang bigyang halaga ng bawat isa at maging matagumpay ang palihan.

1.       Tiyakin ang pagdalo (attendance) sa buona panahon ng palihan. Napakainam na lahat nh sesyon ay madaluhan sapagkat araw- araw ay iba’t – iba at sumusulong (accelerating) ang mga pagsasanay. Kung talagang di maiwasan ang pagliban, ipaabot na maaga ang pagpaalam kung kakayanin.

2.       Kaugnay ng pagdalo ang pagiging maagap (punctuality). Dumalo sa lugar palihanilang minuto bago ang takdang oras ng pagsisimula ng sesyon. Magandang pagkakataon ito upang makapaghanda ng sarili o iba pang bagay (halimbawa: pagsuot ng damit pansan paglilinis ng lugar).

3.       Magsuot ng wastong dami pansanay sa bawat sesyon ng palihan. Mainam ang T- shirt  at jogging pants. Magdala rin ng dagdag na pamalit at tuwalya o anumang pamunas ng pawis.

4.       Alisin ang lahat ng alahas o anumang aksesorya na maaaring makasagabal sa pagsasanay o makasakit sa kasama, kundiman masira.

5.       Tiyaking may malapit na inuman ng tubig.

6.       Magpaalam sa tagapagdaloy (facilitator) kung lalabas o may gagawin na labas sa pormal na sesyon nmg palihan.

7.       Tiyakin ang kalinisan at kaayusan ng mga gamit sa lugar – palihan bago at matapos ang bawat sesyon.

B.      PAGPAPAKILALA

Kaiba sa simple at pormal na pagpapakilala ng mga halimbawa’y sa isang symposium/porum, ang pagpapakilala sa palihan ay maaaring gawin sa paraang masigla, palaro at mapanlikha. Bukod sa pagsasabi ng mga pangalan, layunin ng mga tampok sa katangian /aktitud (negatibo at positibo) ng bawat kalahok, mapalagay at magtiwala sa sarili at sa kasama na isang mahalagang elemento ng lahat ng pagsasanay ng dadaanan sa buong panahon ng palihan.

Pagsasanay 1: “SIYA SI… AKO SI… “

Proseso:

1.       Bumuo ng isang malaking bilog ng 10 – 12 kalahok. Kung higit dito ang bilang estudyante, maaring hatiin sa 2-3 grupo. Tiyakin lamang na may isang tagapagdaloy sa bawat grupo. Ang pagitan ng bawat tao sa bilog ay kinakailangang bukas (open space) para sa malaking kilos.

Pakanan o pakaliwa ng bilog ang bawat isa ay magpapakilala ng kanyang pangalan at magsasabi ng isang katangian ng kanyang ikikilos. Sa simula ay maaring magpakita ng hiya o pag- aalinlangan ang mga estudyante kaya’t mungkahing simulan ito ng tagapagdaloy.

Halimbawa : (sa tinig na malakas) “Ako si Pedro” ako ay masayahin (habang nagmumuwestrang humahalaklak, tumatalon at kumakampay ang kamay na parang pantomina) “ hikayating lakihan ang kilos. Hindi kinakailangang realistiko sa panimulang yugtong ito.

2.       Simulan ang pagpapakilala. Ang bawat kalahok ay kinakailangang ulitin ang pagpapakilala mula sa unang estudyante mga kasunod hanggang umabot sa kanya.

Halimbawa:

Estudyante 1: “Ako si Pedro ako ay masayahin”

Estudyante 2: “Siya si Pedrong masayahin (nakahalukipkip, tingin ng tingin sa relo habang kumakamot sa ulo  nakasimangot at kaunting lakad sa kaliwa’t kanan). “

Estudyante 3: “ Siya si pedrong masayahin (gayahin ang kilos)  siya si Juan             mainipin (gayahin ang kilos), ako si Maria, ako ay mahilig

umawit (maaaring pa ng may hawak na gitara at umaawit) “

3.       Dahil sa totoong madali lang ang magiging partisipasyon ng mga naunang estudyante at                            upang tiyaking naka- pukos ang lahat sa ginagawa, maaaring ipaulit kay estudyante                           1-4 ang kahat ng mga pakilos at kilos.

Pagsasanay 2: “ ANG SIMBOLO”

Proseso:

1.       Ang pokus ng pagsasanay ay ipakita ang tatlong magkasanib ng katangian ng                                    pagpapahayag (communication) na ginagamit sa sining                                                                 antas ng paningin, ang awditoryo o antas ng paddinig at ang pandama.                                            Kakailanganin ng malinis na bond paper bawat estudytante at mga colored pens                            (crayola) na sapat lamang ang bilang upang hikayatin ang pagbabahaginan ng                          pagkamit. Kailangan ang pins. Bawat isa ay kinakailangang gumuhit ng isang                          bagay o maaaring hayop na kumakatawan sa kanyang sarili at kaugnayan niya sa                            lipunan. Hikayatin ang kumpletong katahimiikan at pukos sa sariling gawain.                            Matapos ang pagguhit, idikit sa harap ng t-shirt ang bond paper.

Level #1: Makihalubilo sa bawat kasama, subalit sa bond paper lamang muna namamatyag. Kumpletong katahimikan . iwasan muna ang eye contact.

Level #2: Ipagpagpatuloy ang pakikihalubilo habang ngayo’y may eye contact na at pinag –aaralan pa rin ang mga dibuho sa papel ng bawat kasama. Kumpletong katahimikan.

Level #3: ipagpatuloy ang level #2 at hikayating mag-usap ang nga estudyante. Hindi  n,kinakailangang pares-pares ang pag-uusap. Maaaring tatlo o kahit mas malaking grupo. Maari din namang magpalipat- lipat ng kausap.

Tumawag ng kalatas (company call) at talakayin ang pagsasanay. Ano ang maramdaman sa bawat antas ng pagsasanay? Anu –ano ang mga                                nalaman sa kasama, sa bawat antas? Anong antas ang higit na naibigan at                         naging komportable  ang mga kasama? Mahalaga. Talakayin ang tungkulin  ng cultural worker sa lipunan .

TALAKAYAN

Ang kahalagahan ng mahusay at maka-sining na paggamit sa katangian sa pamamahayag (communicative character) ng dulaan at ugnayan nito. Ang lahat ng ating makikita mula sa nababasang script o dula, kulay ng mga ilaw, kasuotan, make-up, malalaking stage sets hanggang sa kaliit-liitang hand props, ang mga tauhan at kilos ng kanilang katawan; ang lahat ng ating naririnig mula sa mga diyalogo ng nagsisiganap, background music hanggang sa kaliit-liitang sounds effects, ang lahat ng ating nararamdaman sa dula, ang saya’t pagdiriwang ng tagumpay, ang ang humihiwang hinagpis ng ng pagkabigo, ang naglalagablab ba daluyong ng pagbabalikwas, ang lagim ng itinatarak na punyal ng panunupil at pananakop … ang lahat ng ito ay kinakailangang humabi ng isang kabuuan at makita, madinig at maramdaman hindi lamang ng mga nagsisiganap kundi lalo’t higit ng mga manood.

Bigyang diin ang pangangailangag maging mapag-bahagi ang lahat ng kalahok bilang     mahalagang sangkap ng pagpapahayag at ito’y maasahang isasapraktika hindi lamang sa buong  panahon ng palihan kundi maging sa mga ilulunsad na produksyong pandulaan.

C.      PAGTALAKAY SA MGA INAASAHAN

Layunin ng bahaging ito ang paglalahad at pagtalakay sa mga maasahan ng lahat ng kalahok , estudyante’t tagapagdaloy sa palihan, upang makita ang antas na kayang tugunan.

Isulat sa pisara ang mga sumusunod na tanong.

a.       Ano ang inaasahang matutunan sa palihan?

b.      Ano ang maasahan sa mga kasama?

c.       Ano mga inaasahan sa mga tapagdaloy?

d.      Ano ang maaasahang maibabahagi sa palihan?

e.      Ano ang mga limitasyong maaaring makaapel to sa daloy ng palihan (karamdaman ,oras  etc.)

Note: Kailangan ng mga manila paper at pentel pens o anumang panulat.

Proseso:

1.       Hatiin sa 2-3 grupo ang mga kalahok. Magtalaga ng isang tagapagdaloy at tagapagtala ng bawat grupo. Talakayin ang mga tanong at likumin ang sagot ng bawat isa. Sikaping i-synthesize ang mga ito at bumuo ng kolektibong sagot sa mga tanong. Idikit sa dingding ang mga papel ng bawat grupo. Ang presentasyon na inaasahan ng bawat grupo ay sa pamamagitan ng pagtatanghal, sa halip na pormal na paglalahad. Hikayating gumamit ng ibat-ibang porma ng sining (awit, tula, maikling dula, sayaw, biswal). Maaaring isang pagtatanghal sa bawat tanong (hal: awit sa tanong 1, tula sa tanong 2,etc.) o maaaring isang buong pagtatanghal na humahabi sa lahat ng katanungan.                               Kung gagamit ng props, hikayating maging mapanlikha sa paggamit ng mga bagay na nakikita sa loob ng lugar ng palihan. Piliin ang random ang pagtatanghal ng mga grupo. Himuking manood at magmasid ang mga grupong naghihintay na kanilang bilang. Upang makuha ang tiwala at partisipasyon ng mga estudyante, iminumungkahing gawin din ng mga tagapagdaloy at ang lahat ay kolektibong tumutuklas at nag-aaaral. Gayumpaman, mungkahing matapos ang lahat ng grupo, upang hindi ikumpara ang kanilang patatanghal at maiwasan ang hiya. Pagkakataon dinito upang ipamalas ang displina ng aktwal na pagtatanghal.

2.       Talakayin ang papel at ilahad ang antas na kayang tuguman sa inaasahan.

D.      MGA TERMINONG GINAGAMITSA TEATRO

May tiyak na katagang ginigamit sa palihan na nagsisilbing mga instruksyon o direksyon. Aang mga salitang ito’y tumutulong upang higit na mapadali at mapahusay ang paglulunsad ng pagsasanay. Talakayin at magbigay ng mga halimbawang sitwasyong pinagagamitan ng mga salitang ito.

Pokus/sentro (focus/centrlize)- ang ibig sabihin nito ay makinig sa sino mang nagsasalita o nagpapahayag , estudyante man o tagapagdaloy.

Concentrate – pagbibigay tuon sa isang bagay o anumang sesyon, maging seryoso sa ginagawa at ituon ang sarili nito.

·         Umalalay (support) – ginagamit ito bilang paalala sa pagpapahalaga sa kasama, aksyon o pagsasanay na nagaganap at pagsasaalang-alang sa kolektibong katangian ng pagtatanghal.

·         Magbahagi (share/project)- ilakas ang tinig o gamitin ang theater voice.

·         Telon (curtain) – ginagamit ito sa pasisimula o pagwawakas ng isang aksyon, pagtatanghal o pagsasanay

·         Tigil (cut) – ginigamit din ito sa pagwawakas ng aksyon, pagtatanghal o pagsasanay

·         Hinto (freeze) – kapag narinig ang katagang ito sa gitna na isang pagsasanay o pagtatanghal , mangangahulugan ito ng paghinto ng anumang kasalukuyang aksyon, posisyon o ekspresyon nang hingi binabago ang pormang inabotan ng salita

·         Tbleau – isang grupo ng mga kahitongg (freeze) posisyon na hinabi sa isang magkakaugnay na kabuuan

·         Humanda (stand-by) – sinasabi ito bago ang “telo” na ang ibag sabihin ay nakahanda na ang aktor at mga bagay na kanyang gagamitin sapagkat anomang sandali’y magsisimula na ang pagtatanghal o aksyon

·         Entablado/tanghalan (stage) – anumang lugar na may takdang perimetro at kung saan may nagaganap na pagtatanghal o aksyon

·         On-stage – pumasok sa loob ng tanghalan

·         Off-satge –lumabas sa erya ng tanghalan

·         Ibahin (change attack) –ibag sabihin baguhin o humanap ng alternatibong paraan ng pagganap o pagsasagawa ng aksyon

·         Pauniarin(explore) – ibig sabihi’y isulong ang kasalukuyang  nagaganap na aksyon

·         Kalatas (company call) – tinatawag ang kapulungan dahil may mahalagang anunsyo o pag-uusapan; kalimitan itong ginagamit matapos ang isang pagsasanay upang magbigay ng obserbasyon at puna, o bago ang pagtatanghal para sa mga paalala.

E.       PAGBIGKIS AT PAGTITIWALA SA ISA’T – ISA

Pagsasanay 1: “KASAMA… KUNG AKO’Y BUMAGSAK”

Kailangan: mga maliliit na stool/mesa, piringsa mata

Proseso:

1.       Kung malaki ang bilang maaaring batiin sa 8-10 tao bawat grupo. Humanap ng isang volunteer. Piringan ang mata atpaikutin sa lugar ng makatlong ulit. Palakarin ng pakaliwa habang ginagabayan at pagtulungan ipatong sa mesa  o stool. Maingat at tahimikna iporma ang ibang kasama sa likod ng volunteer. Dalawang hanay sa magkaharap ang mga estudyante, maka- mime position at naka “scout catch” positon ang mga bisig. Tiyaking dikit balikat ang pagitan ng tao sa bawat linya samantalang ang pagitan sa bawat makaharap ay sapat ang lawak upang masalo ang volunteer habang iniiwasang tamaan ang ulo ng mga kasamang sasalo. Sabihin sa volunteer na ipa-krus ang mga bisig sa dibdib. Sa bilang ng tatlo, hahayaan ang volunteer na bumagsak ang kanyang katawan patalikod. Kailangang tuwid ang bagsak at mahigpit itong ipaalala sa volunteer. Tiyak na may magaalinlangan sa simula. Maaaring tapos na ang bilang ng tatlo ay hindi pa bumabagsak ang isang volunteer. Ulitin ang pagbagsak hanggang mawala ang pag- aalinlangan habang tinitiyak ang kaligtasan sa pagsalo. Kumuha ng iba pang volunteer.

2.       Isang bersyon nito ang tinatawag na pendulum. Kung malaki ang bilang maaaring gawin ito kasabay ng naunang bersyon sa itaas. Kumuha ng tatlong (K) samantalang nakatayo sa gitna nila ang ikalawang estudyante (B), naka- piring at naka krus ang bisig sa dibdib. Ang pagitan ng bawat isa ay kinakailangang sapat lamang upang madaling masalo at ligtas ang tao sa gitna. Katulad ng pendulum ipapasa si B sa pagitan ni A at K habang tinutupad ang mga paalala sa unang bersyon ng pagsasanay. Magpalitan ng tao sa gitna kapag nakitang nagtitiwala na si b sa mga kasama. Sumangguni sa larawan bilang 1 at 2.

Pagsasanay 2: :”HALINA KASAMA.. TAYO’Y MAGLAKBAY”

Kailangang: piring sa mata; mga silya, kahon, lamesa o kahit anong maaaring maging harang (obstacle)

Proseso:

1.       Hatiin sa pares ang grupo. A at B. talakayin  ang nga sumusunod na instruksyon. Tapik sa likod (lakad pasulong), sa kaliwang balikat (sa kaliwa at lakad pasulong), sa kanang balikat (harap sa kanan at lakad pasulong) sa noo(harap sa likod at lakad pasulong), sa ulob (tigil/hinto).

Ipiring ang mata ni A. Si B ang magsisilbing giya. Sa katagang “telon”                simulan ang paglalakbay. Tungkulin ni B na gawing malinaw ang tapik, gabayan si A at huwag hayaang mabunggo o masaktan. Tungkulin ni a na huwag mag- alinlangan sa gabay ni B. sakupin ang buong espasyong entablado sa paglalakbay. Kapag nakikita na ang tiwala, magpalit ng tungkulin si B naman ang nakapiring at si A naman ang gagabay. Kailangan ng kumpletong katahimikan at konsentrasyon sa pagsasanay na ito. Isang bersyon ng pagsasanay ang opaglalagay ng mga harang (obstacle) sa entablado habang isinasagawa ang proseso sa unang bersyon. Hinihikayat nito ang higit ba pagtitiwala at gabay sa isa’t- isa. Maglunsad ng maikling talakayan hinggal sa aralin.

IMBENTARYO:

Ano ang naramdaman sa pagsasanay 1 (dalawang bersyon) ?.  May pag-aalinlangan ba sa pagbagsak ? Paano pinangibabawan ang pangamba? Ano ang obserbasyon sa pagsasanay? Ano ang pakiramdam ng giya? Sa anong tungkulin higit na nagpokus sa pagtapik (direksyon) ba? O sa paggabay at paglalakbay (nasakop ba ang buong espasyo)? Ano ang pakiramdam ng nakapiring?       May pangamba ba sa paglalakbay? Paano ito napapangibabawan? May pagkakaiba abg paglalakbay sa bersyon ng may obstacle?

Kapag may tiwala ang bawat isa sa layunin ng gagawin at sa nga kasamang katuwang sa paggampan nito, higit na likas, maalab at buong- puso: ang pagtutulungan. Ang lahat ng  buong pinagsanib ba lakas.

ARALIN II.

Mga Batayang Elemento ng Masining na Pagpapahayag

Masining na pagpapahayag

Ang pagbuo ng isang dula ay maaaring ihambing sa pag-aaral ng isang putahe. Kailangang alam ng estudyante ang lahat ng sangkap nito at ang silbi na bawat isa. Idagdag pang dapat ay tama ang timpla ang mga ito upang tiyaking magiging malinamnam ang ihahain. Ang wastong paggamit at paghahahi ng mga elemento ng masining na pagpapahayag ay pagtugon saa estetikong rekisito (arctistic requirement) ng isang dula, hindi lamang sa aspetong pag-arte, kundi maging sa iskrip, disenyong pamproduksyon, pag-iilaw at paglalapat na tunog.

Gayumpaman ang mga pagsasanay na inihanda sa panimulang yugtong ito ng improbisasyon ay mas naka-disenyo sa aktor at asa kanyang pagganap. Bagaman sa talakayan, maaaring magbigay ang instruktor ng mga gamit ng bawat elemento sa iba pang aspeto ng dula tulad ng nabanggit sa itaas.

A.      Espasyo (space)

Ang espayo ang tumutukoy sa saklaw, ang lawak o kitid nito kaugnay sa pagitan ng mgs bagay na nasa loob ng naturang sukat. Sa partikular, karaniwan itong tumutukoy sa eryang pinagtatanghalan o entablado. Ang malawak na espasyo (open space) ay kinatatangian ng malayang      kilos/galaw at pagitan samantalang ang makitid na espasyo (close space) ay kinatatangian ng limitadong kilos/galaw at pagitan  ng mga aktor o bagay sa loovb ng espasyo. Ang sumusunod na pagsasanay ay naglalayong ipakita ang katangian ng dalawang anyo ng espasyo at ituro ang pag-angkop sa katangian ng mga ito.

Pagsasanay 1: “NASAAN KA?”

Proseso:

1.       Hatiin sa 2 grupo ang mga kalahok. Pulungin ng hiwalay ang bawat grupo at magtakda ng mga lunan (setting) na malawak at makitid sa bawat isa, ilihim ang takdang lunan sapagkat ito’y pahuhulaan. Narito ang halimbawa ng mga espasyo: basketball court,bukid, kagubatan, pampang ng dagat (open space); banyo, bartolina, phone booth, basurahan (close space).

Likhain ang linan sa pamamagitan ng katawan. Pumili ng grupong unang magtatanghal habang ang isa’y nanonood. Iwasan muna ang mga human subject sa lunan. Halimbaway kung sa basketball court, anu- anong mga bagay lamang ang nakikita mo? Tableau lamang ang pagtatanghal. Pahulaan sa mga manonood ang lunang nilikha. Kung nahihirapang hulaan, hikayatin ang mga nagtatanghal na gumawa ng kinakailangang pagbabago. Talakayin ang pagsasanay.

Pagsasanay 2: “NASAAN KA? II”

Proseso:

1.       Ulitin ang proseso sa pagsasanay 1. Ngunit sa yugtong ito lagyan ng human subject ang tableau. Pahulaan ang lunan. Kaiba na dapat ang mga lunan sa naunang pagsasanay. Matapos hulaan, pakilusin ang eksena. Hikayating paunlarin ang eksena. Kung nakikita nang tagapagdaloy na nagagamit ang buong espasyo, maaari nang itigil ang pagtatanghal.

Pagsasanay 3: “LAKBAY – DIWA I(Travelogue)”

Proseso:

1.       Ang pokus ng pagsasanay ay makita at maramdaman ang pagkilos ng dalawang katangian ng espasyo. Humanap ng komportableng lugar ang bawat isa. Magpahingalay (relax) at ipikit ang mga mata. Magkukwento ang tagapagdaloy. Sa pamamagitan ng imahinasyon, ang bawat isa’y kikilos ng ayon sa bagay at lugar na mababanggit.

Halimbawa ng daloy ng kwento:

                                Mula sa fetus sa loob ng sinapupunan, lumalabas, naging ibon at lumipad sa kalawakan, tinirador at bumagsak, kinuha ng isang bata at inilagay sa hawla, nang magising ay napilit lumipad ngunit di makawala, pinakain ng bata at naging uod kaya nakawala, unti unting nabalutan ng sapot, nagpilit kumawala. Humulas ang sapot at naging paru-paro kaya nakalipad, nahuli muli at inilagay sa garapon, nabasag ang garapon at nakawala, naging bola at kinuha ng bata upang paglaruan, napagod ang bata at inilagay sa kahon, gumaan ang pakiramdam ng bola at unti- unting naging lobo, binuksan ng bata ang kahon at lumipad ang lobo, pumutok at nalaglag salupa, naging tao.

Kinakailangang masining ang damdamin ang pagkukwento ng tagapadaloy upang mapakilos ang mga estudyante.

IMBENTARYO:

                Ano ang pakiramdam sa ginawa? Paano nilikha ang lunan? Paghambingin ang mga lunan. Ano ang napapansing katangian ng mgha ito? Nang pagitan ng mga bagay at tao? Ng kilos/galaw ng mga tao?sa bahaging ito, ipakilala ang elemento ng espasyo at katangian nito.

TALAKAYAN:

                Ibat- iba ang mga lugar na ating pinatatanghalan. Narinyang magpalabas tayo sa malalaking bulwagan kapag may kumperensya o sa mga limitadong entablado tulad ng ibabaw ng trak sa harap ng maraming  manonood kung may mobilisasyon. Kinakailangan mahasa ang ating pagiging pleksible sa iba’t-ibang pagkakataong ito sa pamamagitan ng pagsapol sa katangian ng espasyo at pag- angkop sa bawat isa. Maaaring “lamunin” ng malaking espasyo ang pagtatanghal o ang ibig sabihi’y hindi ito mabigyanng nararapat na pokus. Samantala maaaring mahadlangan ang mga aksyon ng pagtatanghal sa  isang makitid na espasyo. Anu’t anuman, kailangang mamaksimisa ang espasyo sa pamamagitan ng wastong gamit sa kilos at pagitan.

Sa ibang aspeto, maaaring gamitin ang espasyo sa paraang interpretatibo o simbolikal. Sa disenyong pantanghalan (stage design) halimbawa, ang malawak na espasyo’y maaaring magpahayag ng kalayaan o kahungkagan. Ang makitid na espasyo’y maaaring magpahayag na matinding tunggalian o pagkasakol.

B.      Hugis (shape)

Ang hugis ang elementong bumubuo ng anyo (form) ng isang bagay. Sa dulaan, dalawang tipo ng hugis ang karaniwang makikita sa kilos at galaw ng mga aktor. May hugis parisukat  (square shape) na kinatatangian ng mga kanto sa katawan o kilos samantalang ang hugis bilog ( round sahpe ) ay walang kanto o tuloy- tuloy (fluid).

Pagsasanay I: “ LAKBAY- DIWA II”

Proseso :

1.       Ulitin ang proseso sa lakbay diwa 1 ng aralin sa espasyo. Sa pagkakataong ito, higit na magpokus sa paghubnog ng katawan batay sa anyo ng mga bagay na binabanggit ng tagapagdaloy. Pumili ng mga malapit sa karanasan ng mga estudyante.

Pagsasanay 2: “AKO AY GAGAWA… ISA, DALAWA, TATLO”

Proseso:

1.       Ang tagapagdaloy ay mag ro-role play na manggagawa. Alam niyang bumuo ng kahit anong bagay. Ang estudyante ang kanyang subject na maaari niyang baguhin ang hugis sa pamamagitan ng mga katagang “Ako ay gagawa…………. Isa, dalawa, tatlo!”

Halimbawa :

        Tagapagdaloy: Ako ay gagawa ng bola… isa. Dalawa, tatlo!...( sa isang iglap ay kailangang magbago ang porma ng mga estudyante batay sa mga bagay na mababanggit). Hikayatin ang mabilis na pagpapalit o transpormasyon ng nakahintong posisyon. Pansinin din ang paggamit sa hugis. Mag- explore ng mga bagay na may bilog at parisukat na hugis. Mahusay na pagsasanay ito sa pleksibilidad ng katawan ng aktor.

Pagsasanay 3: “ANG ISKULTOR”

Proseso;

1.       Hatiin ang pares ang grupo. Tukuyin si A at B. si a ang iskultor at si B ang molde.

Pumili ng mga panimulang pares na magtatanghal habang ang ibay nanonood.

Magbigay ng ibat- ibang lunan at hikayatin si A na hubugin si B sa isang bagay na makikita sa nabanggit na lunan. Gawing marahan at maingat ang paghuhubog. Iwasan ang pag-uusap. Hindi kinakailangang magsalita o magmungkahi si B sapagkat bilang molde, siya ay “walang buhay”. Pahulaan sa mga manonood ang “obra”. Magpalat ng papel pagkatapos.

2.       Ikalawang bersyon: ihanay ng pabilog ang mga pares. Sumannguni sa larawan bilang 3. Ulitin ang proseso sa unang bersyon. Kung tapos nang hubugin si B, hahakbang si A pakanan (o pakaliwa) ng bilog. Katapat na niya ngayon ang molde ng kanyang  katabing iskultor. Pag- aralan ang obra at isipin kung anu ito. Kung sa tingin niya’y hindi malinaw at maaari pang paunlarin, hikayatin ang iskultor na gumawa ng kinakailangang pagbabago. Kung sa tingin niyay malinaw na huwag ng galawin at hayaang matapos ang ibang gumagawang iskultor. Ipagpatuloy ang paghakbang at pag-aayos (kung kinakailangan) hanggang tumapat sa orihinal na molde: pahulaan amg obra. Magpalit ng papel pagkatapos.

Pagsasanay 4: “KODAKAN”

Proseso:

1.       Hatiin sa 2 grupo magtatanghal at manonood. Magtalaga ng lunan. Sa bilang ng tatlo, ang mga estudyanteng dagling bubuo ng nakahintong posisyon ng isang bagay na matatagpuan sa lunan. Pahulaan sa mga estudyante ang mga bagay. Anyayahan ang manonood sa tanghalaan at hikayating  gumawa ng pagbabago sa anumang “bagay” na hindi malinaw ang hugis. Kung posible, buuin ang larawan ng lunan sa pamamagitan ng paggamit sa elemento ng espasyo pagitan. Halimbawa, kung ang lunan ay sa opisina at may mgha estudyanteng humubog ng lamesa, silya, pinto, maaaring pagtabihin ang “lamesa” at “ silya” habang nakatapat ang “pinto” sa kanila.

Magpalitan ng papel ang grupo. Talakayin ang mga pagsasanay.

IMBENTARYO:

                Ano ang pakiramdam sa pagsasanay? Paano ginamit ang katawan sa pagliokha ng iba’t-ibang bagay? Nagamit ba ang maraming parte ng katawan? Ano ang isinaalang-alang sa paglikha? Anu-ano ang mga suliranin/limitasyon sa paglikha? Sa bahaging ito ipakilala ang hugis at katangian nito.

TALAKAYAN:

                Dala minsan ng kakulangan sa pinansya hindi lahat ng mga gamit panh-entablado (stage props) at aktwal nating naipapakita sa entablado. Subalit kaya nating punan ang kakulangan ito. Maaari natiing hubugin ang ating katawan sa hugis ng bagay na hindi kayang aktwal na ipakita sa entablado. Halimbawa ang isang kumplikadong makina sa pabrika ay pwedeng buuin ng pagsasama-sama ng mga hugis na ginawa ng mga aktor nang hindi na kinakailangang pang gumamit ng totoong makina. Maging ang buong kabundukan o kagubatan ay pwedeng ipakita  sa pamamagitan lamang ng paghuhubog ng katawan ng mga aktor. Ang teknik na ito ay tinatawag na impresyonistikong pagsasalarawan.

                 Marami pang gamit ang hugis. Sa blocking (posisyon ng mga aktor sa entablado), halimbawa , ang hugis tatsulok ang pamantayang gabay. Sa ganitong porma ng pagkakaayos ng mga aktor, nakiikita ang bawat isa sa kanila ng mga manonood. Ang mga mural na ginagamit bilang backdrop sa dula ay nalalaman ng iba’t ibang hugis. Gayundin ang silhouette, na isang anyo naman ng pag-ilaw. Maaring gawing bilog, parihaba, tatsulok o parisukat ang platform riser na ginagamit bilang entablado depende sa layunin at interpretasyon.

K. KILOS AT GALAW (Movement)

                Isa sa pangunahing instrumento ng aktor sa pagpapahayag ng ideya at damdamin sa entablado ay ang kanyang katawan. Ang buhay na sinasalamin ng isang dula sa tanghalan ay punong-puno ng kilos at gawa ng ibat-ibang ato na nararapat isalarawan ng aktor magagawa ito sa pamamagitan ng pagtuklas ng maraming gamit o kakayahan ng kanyang katawan.

Pagsasanay 1: “WALONG PAMANTAYANG KILOS NG AKTOR SA ENTABLADO “( basic Efforts)

Sa pag-aaral ng kilos at galaw, tatlong bagay ang ating dapat isaalang- alang. Una’y ang bilis, na tumutukoy sa bilis o bagal ng likos. Ikalawa’y ang timbang, na tumutukoy sa bigat o gaan ng kilos. Ikatlo ang linya na tumutulong sa pagigaing tuwid o baluktot pahilis ng kilos. Depende sa sitwasyong kinapapalooban, layunin at damdamin, ang lahat ng ating kilos ay may takdang bilis, timbang at linya. Narito  ang wastong pamantayang kilos na ating ginagamit sa pagganap sa entablado.

KILOS	LINYA  Tuwid/baliko	BILIS Mabagal/mabilis	TIMBANG  Mabigat/magaan
1.       Tulak/diin (push/press)	X	X	X
2.       Suntok (Punch)	X	X	X
3.       Taga (Slash)	X	X	X
4.       Pilipit (Wring)	X	X	X
5.       Pilantik (Flick)	X	X	X
6.       Inday 09 (glide)	X	X	X
7.       Tapik/Dampi (Dab)	X	X	x
8.       Lutang (Float)	X	X	X

Proseso:

1.       Bumuo ng 2-3 hanay nang may sapat na pagitan ang bawat isa sa linya. Iparanas sa mga estudyante ang katangian ng pamantayang kilos. Sa pamamagitan ng imahinasyon ,gawin ang sumusunod:

·         Tulak/diin – nagtutulak ng malaking kongkretong pader

·         Suntok – sumusuntok ng malaki at mabigat na punching bag

·         Taga – nagtataga ng baka sa pamamagitan na kamay lamang

·         Pilipit – nagpipiga ng malaking kumot/carpet

·         Pilantik – nagpapagpag ng alikabok sa katawan

·         Inday 09 – tumatawid sa makitid na pilapil (maaaring gawin ng nakapikit): lumilipad

·         Tapik/Dampi – naggagamot ng sugat

·         Lutang – lumilipad na parang lobo (gawin ng nakapikit)

Note: Kailangang ipakita ng instruktor ang tamang posisyon ng katawan sa panimula ng bawat isa .

Maglaan ng sapat na panahon sa bawat kilos. Maging mapagmatyag sa mga katangian. Pansinin ang tensyon at paghingalay ng kalamnan (muscles) ng mga estudyante.

Pagsasanay 2: “PANTASYA”

                Sa pagsasanay na ito ,tinutukoy ang walang pamantayang kilos at inuugnay sa mga aksyon ng isang kuwento. Mahalaga ang konsentrasyon at imahinasyon sa bahaging ito.

Proseso:

1.       Nakapiring ang mga estudyante, hayaang tumayo o sumandali at magpahingalay sa pamamagitan ng malalalim na paghainga.

2.       Magkukwento ang instrukto. Kikilos ang estudyante ayon sa mga aksyong hinihingi ng kuwento. Simulan ang kuwento.

Nagpahinga si Juan sa ilalim ng puno, nang marinig niya ang tawag ng kanyang ina. Inuutusaan siya nito na ibenta ang kanilang baka. Subalit sa mungkahi ng isang matandang nakasalubong niya, ipinagpalit ni Juan ang baka sa matanda sa dala nitong buto ng halaman. Ayon sa matanda, ang mga buto’y magdadala sa kanya ng malaking kayamanan. Pinagalitan si Juan ng kanyang ina nang ang ina’y umuwi. Itinapon ng nanay ni Juan ang mga buto sa labas ng bintana at sila’y natulog na. kinaumagahan, manghang- mangha si Juan nang sa pagdungaw niya sa bintana’y tumambad ang isang napakalaki at napakatayong na puno. Sa sobrang tayog ay lumalampas ang puno sa mga ulap. Parang may kung anong tumatawag kay Juan kaya dali-dali siyang bumaba sa bintana at inakyat ang puno. Lumampas si Juan sa mga ulap at dito’y nakita niya ang ibang klaseng daigdig. Naglakbay at narating ang harapan ng isang napakataas na kastilyo. Nakatayo siya sa harapan ng napalaking pinto nang marinig niya ang dumadaggundong na tinig “Ako’y nagugutom!”. Kahit nahintakutanay ipinasya niyang pasukin ang kastilyo. Pinilit ni Juan na buksan ang pinto (EFFORT#1- Diin: patagalin ang aksyon). Nakapasok si Juan at lalo siyang namangha nang makita ang laman ng kastilyo. Naglalakihang mga kasangkapan at tila ba ito’y bahay ng isang higante. Ganoon nga! Muli’y narinig niya ang nakabibinging boses, “Kumanta ka!” Kasunod nito’y napuno ang kastilyo ng napakagandang tinig ng isang babae. Napapikit si Juan habang nakikinig at pakiramdam niya siya’y lumulutang… parang isang lobo (EFFORT#2- Lutang; patagalin). Nang idilat ni Juan ang kanyang mga mata , nakita niyang siya’y nakalutang nga at dinala ng tinig sa kusina ng kastilyo. Nasa likuran siya ng isang higante. Nakaupo ito sa harap ng lamesa. Katatpos lamang kumain. Sa ibabaw ng lamesa’y mamantikang plato ng pinakainan ng higante, isang hawlang ginto, isang babaing plawta (o gitara) at isang manok. “mangitlog ka!” ang sigaw ng higante. Nangitlog ang manok ng ginto. “marami pa”  sa sobrang lakas ng sigaw, nahulos si Juan sa platong mamantika. Nakita siya ng plawta at muli itong umawit. Inantok ang higante. Inilagay sa hawla ang plawta. Ikinandado. Inilapag ang malaking susi sa lamesa at unti-unting lumungayngay ang mukha sa lamesa. Tulog. Sinikap ni Juan namakaalis sa plato. Humingi ng tulong sa kanya ang plawta. Hinanap ni Juan ang susi ngunit nakaipit ang bahagi nito sa pisngi ng higante. Humingi rin ng tulong ang manok. Hinugot nito sa pisngi ng higante. Humingi rin ng tulong ang manok. Hinugot ni Juan ang susi. Walang mangyari. Nakaisip siya ng paraan. Kumuha ng balahibo ng manok at pakiliting sinundot-sundot ang ilong ng higante. (EFFORT#3-  Dab; patagalin). Nahatsing ang higante. Naiba ang posisyon ng mukha kaya nakuha ni Juan ang susi. Binuhat ito at punasok sa susian. Buong lakas na pinihit (EFFORT#4-  Pilipit; patagalin). Nakawala ang plawta. Binitbit siya ni Juan at tumakbo patungong bintana. “Juan, nakalimutan mo ako”, sigaw ng manok. Nagising ang higante sa puntong naapuhap ni Juan ang manok. Takbo. “Pangahas! Kakainin kita!” narinig nila ,Juaan ang bintana. Napakataas nang kailangan nilang babain. Malapit na ang higante. Hinarap ni Juan ang higante. Paulit-ulit na sinuntok ang ilong (EFFORT#5 suntok; patagalin). Tumatawa lang ang hindi nasasaktang higante. Tinangay ng manok si Juan at ang plawta. Lumipad sila upang makatakas. (EFFORT#6 – Lipad; patagalin). Narating nila ang puno. Kasunod pa rin ang sumusunod na higante. Inihagis ni Juan ang manok at plawta sa lupa. Ligtas silang nakarating sa ibaba. Sinibak ang puno (EFFORT #7 – Taga; patagalin). Naputol ang puno at bumagsak ang higante. Namatay. Napaupo si Juan sa sobrang pagod. Maya-maya’y naramdaman niyang may kumakagat sa kanyang katawan. Mga hantik. Kumapit sa kanyang katawan noong siya’y bumababa ng puno. Pinagpag niya ito (EFFORT#8- Pagpag; patagalin) Naramdaman na lang ni Juan ang sampal ng kanyang ina. Binabangungot pala siya at kanina pa siya ginigising ng ina. Mahuhuli na siya sa trabaho sa pabrika.

3.       Ang palalahad sa iataas ay halimbawa lamang. Sikaping maging mas makulay at madamdamin ang pagkukuwento upang maramdaman ng estudyante na siya ang pangunahing tauhan. Maaari din namang gumamit ng ibang kwento na ngalalaman ng lahat ng kilos. Bumilang ng sampu ay magpangilahay bago alisin ang piring.

Pagsasanay 3: “ANG SALAMIN”

Proseso:

1.       Hatiin sa pares ang grupo. Tukuyin si A at si B. si A ang tao at si ang salamin. Kikilos si A at gagayahin ito ni B na parang salamin. Hikayatin ang nakapabagal na kilos (sa teatro, ang tawag ditoyone thousand and one count). Gamitin ang lahat ng parte ng katawan. Mageksperimento din ng hugis. Sa umpisa’y kumilos sa kinatatayuan lamang (stationary position) . kung maayos nma ang koordinasyon ni A at Bm maari nang maglakbay sa espasyo. Paaalalahanan si a na iwasan ang kalahating ikot. Umikot ng buo upang hindi malito si B.

2.       Magpalitan na papel pagkatapos nang hindi pinuputol ang daloy ng kilos. Gawin ito sa pamamagitan ng pagdampi sa palad ng kapareha.

3.       Bersyon #2. Ulitin ang proseso saunang bersyon. Ngunit sa pagkakataong ito, hikayatin si A umugnay (compliment) sa iba pang estudyante sa pamamagitan ng pagdikit o pagkabit sa katawan o pagsabay sa daloy ng kilos. Kailangang gawin ito nang hindi nasisira ang salamin. Hikayatin ang higit na pagpukos at konsentrasyon.

4.       Bersyon #3. Bumuo ng isang malaking bilog. Pumili ng isang magsisimula ng kikilos at ang lahat ay nagsisilbing salamin. Panatilihin ang mabagal na kilos. Pagkaraan ng ilangsandali, ipssa sa katabi ang kilos at siya naman ang susundan ng lahat. Ipagpatuloy ang proseso hanggang makaikot ang pagpasa ng kilos. Tupdin ang mga paalala sa unang bersyon. Kung maglalakbay sa espasyo, panatilihin ang bilog na pormasyon ng grupo.

5.       Bersyon #4. Simulan ang pagsasanay sa pormasyong diyamanic. Ang estudyante sa dulo (up) ng diyamante ang magsisimukla  ng kilos habang sumasalamin  ang iba. Ipasa ang kilos sa pamamagitan ng pagpanig sa isang direksyon. Ang sinumang estudyanteng nasa unahan  ng tinutukoy na panig ang bagong lider ng grupo. Kaiba sa bersyon #3, maaaring masira ang diyamanteng pormasyon. Sa ganitong kalagayan, mag-iiba-iba ang posisyon ng mga tao at magkakaroon ang lahat ng pagkakataong maging lider. Maaari ding magkaroon ng kalituhan sa kung sino ang bagong lider. Kaya dapat hikayatin ang ibayong konsentrasyon sa pamamatyag (sensitivity)

Pagsasanay 4: “MALAYANG DALUYAN (Exploration)

Proseso:

1.       Maaaring magumpisa ang pagsasanay ng sabay- sabay. Hikayating simulan ang kilos sa kani-kaniyang posisyon. Mainam kung lalakipan ang pagsasanay ng musikang instrumental bilang dagdag na motibasyon sa pagkilos. Gamitin ang buong katawan. Iwasan muna ang kilos na parang sumasayaw, halimbawa, ang kilos ballet. Sa yugtong ito,hindi kinakailangang mabagal ang kilos na parang sa salamin. Gamitin ang buong espayo. Hikayatin ang pag-uugnay sa kilos ng bawat isa.

2.       Maari din namang simulan ang pagsasanay nang paisa-isa. Humanap ng volunteer na magpapasimula ng kilos.. paisa –isa, magpasok ng estudyante na kailangan kaagad na umugnay sa kilos ng mga nasa entablado. Nasa  instruktor kung kailan tatapusin ang eksplorasyon.

BERSYON #2 – hatiin sa dalawa ang grupo. Magtalaga ng 3 “focal points”- mataas, pangitna at mababa. Ang local point ay isang bagay kung saan tanging nakatuon ang paningin. Hatiin ang magtatanghal sa 3 “focal points”. Simulan ang pagkilos. Umugnay, pagpalit ng focal point. Gamitin ang buong espasyo.

IMBENTARYO:

Ano ang pakiramdam sa pagsasabay? Nagamit ba ang lahat ng katawan sa pag kilos? Anu-ano ang naging limitasyon/suliranin sa pagkilos? Paano nilalangkapan nh damdamin ang pagkilos? Sa yugtong ito ang 8 pamantayang pagkilos at mga katangian nito.

TALAKAYAN:

Bukod sa mga linya ng iskrip, hindi maihihiwalay ang kilos at galaw sa pagpapahayag ng mensahe at damdamin ng isang dula. Sa lahat ng eksena ng pagtatanghal , nagsasalimbayan ang gamit ng 8 pamantayang kilos,- sa paggawa sa pabrika, sa pagtatanim sa bukid, dispersal sa barkada, pagtutunggali sa kaaway, selebrasyon ng tagumpay, at marami oang iba. Trumutulong din ang aksyon sa pagbibigay diin at linaw sa diyalugo. Sa isang eksenang mobilisasyon halimbawa: ang mga chanting ay sinasabayan ng pagtaas ng kamao o kapit-bisig.

Katangian malinaw at malaki ang kilos sa entablado bukod sa pagiging makatotohanan. Dapat makitang kahuli-huliuhang manonood ang lahat ng muwestra (gesture) ng aktor. Bukod dito,ang anumang aksyon ay kailangang maglaman ng akmang damdamin. Sa ganitong paraan naaantig ang mga manonood sapagkat halos totoong buhay ang kanilang nakita. Ang reaksyong ito’y tinatawag na catharsis, na isang layunin ang pagsasadula.

C.      LEBEL (LEVELS)

Ang lebel sa pag-ibig ng taas tao o bagay sa  entablado. May tatlong lebel na sinusunod sa entablado- mataas, gitna at mababa. Bukod sa tumutulong ang lebel upang bigyan pagkakataon ang manonood na makita ang lahat ng nasa entablado, nakakadagdag din ang elementong ito sa kagandahan ng komposisyong biswal ng dula. Depende sa interpretasyon, ibat ibang mensahe ang maaaringipahayag ng pggamit ng lebel.

Pagsasanay I: “ PAGLIKAS”

Proseso:

1.       Hatiin ang grupo sa tatlong hanay. Iposisyon ang tatlong panig ng kwarto. Magtalaga ng isang lebel sa bawat grupo (ngunit huwag munang sabihin ang tawag dito). Imuwestra sa kanila ang itinaksdang lebel.( mababa- posisyong pagapang o paluhod na parang daga sa gitna – nakayuko at nakabaluktot ang tuhod;mataas- nakatayo). Ito ang masisilbing starting poinbt ng bawat grupo. (mag –iiba-iba ito sa pag-usad ng pagsasanay). Isulat sa pisara ang pagkasunod-sunod ng pagiiba-iba ng lebel : mataas tungong mababa: mababa tungong  gitna: gitna tungong mataas.

2.       Magsisimula ang pagsasanay sa tunog ng tambol at paglalakad ng hanay ayon sa itinakdang label sa simula. Sa bawat tunog ng tambol ay kailangang mag-iba ang lebel ayon sa paliwanag na pagkasunod-sunod. Upang makadagdag ng motibasyon, maaaring ipalagay sa mga estudyante nasila’y mamamayang lumilikas sa militirisasyon sa kanayunan. Mag-eksperimento  sa pareaan ng paglalakad sa pamamagitan ng paggamit ng ibang elemento. Sa espasyo halimbawa, maaaring sabihin ng instruktror na silay dumadaan sa masukal na gubat o malawak na kapatagan. Sa kilos naman maaring sabihin na silay dumadaan sa rumaragasang ilog na tinutngis ng kaaway na nagpapaputok sa likuran. Ang mga instruksyong ito ay sasabaihin gagawin nang hindi humi8hinto sa isa pa. sa kalaunan, maari nang maghiwalay- hiwalay o magiba ng direksong ang kasapi na bawat grupo habang sinusuod pa rin ang instruksyon sa itaas. Magandang  hamon ito  sa konsentrasyon at pokus pagkat sa yugtong ito’y mawawalan ang estudyante ng gagayahan sa harapan.

Pagsasanay 2: “CANDID CAMERA”

Proseso:

1.       Ang pagsasanay ay gawain ng lahat at sabay-sabay. Mula sa malawak na espasyo, kikilos ang mga estudyante sa drumroll at hihinto sa drumbeat, habang maririnig sa instruktor ang mga katagang “camera…..camera………click!. sa paghinto hikayating mag- eksperimento sa iba’t ibang lebel ang mga estudyante. Gamitin din ang elemento ng hugis at kilos. Hindi kinakailangamng magkareho ang lebel ng kilos sa lebel ng hinto..

Halimbawa:

        Instruktor : (drumroll) “camera….camera….(habang kumikilos sa kaniya-kaniyang direksyong estudyante sa napiling lebel)…… (drumbeat). Click !”(hinto, may ebang lebel)

2.       Sa kaalaman,hikayatin ang mga estudyante na kumilos at huminto patungo sa gitna ng enrablado habang umuugnay sa isa’t isa. Magwawakas ang pagsasanay sa isang tableau.

Pagsasanay 3: “LARAWAN”

Proseso:

1.       Hatiin sa dalawa ang grupo- magtatanghal at manonood. Magbigay ng lunan sa magtatanghal. Sa bilang ng lima, kailangan umisip sila ng tauhan at aksyon nito ayon sa nabanggit nalunan. Gawin ito sa paraang hinto. Pahulaan samanonood ng eksena. Pansinin ang lebel. Pansinin din ang aksyon, hugis at espasyo. Magbigay ng iba’t-ibang lunan. Hikayatin ang mabilis na pagtugon sa instruksyon. Magpalit ng grupo pagkatapos.

IMBENTARYO:

Ano ang pakiramdam sa pagsasanay? Nagamit ba ang espasyo, hugis at kilos? Nagawa bang umugnay sa kilos ng ibang kamag-aaral? Bukod dito ano pa ang kapansin- pansin sa mga tableau na nabuo? Ipakilala ang elemento ng lebel at katangian nito.

TALAKAYAN:

Hindi lamang sa mga aktor ginagamit ang lebel. Minsan may mga entabladong pinapatunganpa ng ilang flatforms o risers. Mga entablado sa ibabaw ng entablado na mistulang mga palapag. Kaya gumagamit tayo ng mga katagang “stage1”,” stage2”, “stage3”. Kung may mataas, gitna at mababang lebel sa entablado. Ang ganitong disenyo’y maaaring  magpahayag ng iba’t ibang bagay. Halimbawa’y katayuan ng mga tauhan sa lipunan – maaaring magtukoy din. Sa lunan, tulad ng bundokat kapatagan, o palapag ng bahay (depende sa bihs ng entablado). Pwede ring sa mataas na lebel ganapin ang pananagumpay ng bayani ng dula bilang pagtatampok ng rurok ng damdamin. Habang ang pagkapuo naman ng kaaway ay nagaganap sa ibaba.

D.      MUSIKA AT TUNOG (MUSIC AND SOUND)

Pangunahing sangkap ng katangiang awditoryo ng dula ang naririnig na diyalogo ng mga aktor. Subalit nakakatulong din ng malaki dito ang musika  at tunog. Hindi basts may naririnig kundi nakakadagdag din ito ng damdaming nais ipahatid ng dula.

Pagsasanay 1: MUSIKA

Kailangan:

                Casette, 4 na casette tapes na kumakatawan sa apat na batayang emosyon (saya, lungkot, takot at galit), apat na bond paper bawat estudyante at pangkulay (crayola)

Proseso:

1.       Humanap ng komportableng lugar. Isa- isang patugtugin ang mga tapes. Habang nakikinig, hikayating gumuhit ang mga estudyante. Isang papel sa bawat musika. Maaaring mga linya at hagod (shades) lamang ng kulay o mga larawan ang iguhit batay sa damdaming nilikha ng pakikinig sa musika. Gawin ito ng tahimik at sa sarili lamang. Idikit sa dingding ang dibuho pagkatapos. Talakayin ito sa ebalwasyonna pagsasanay.

Pagsasanay2 : MALIKHAING TUNOG

Proseso:

1.       Humanap ng komportableng lugar. Isa- isang pagtugunin ang mga tapes. Habang  nakikinig, hikayating gumuhit ang mga estudyante. Isang papel sa bawat musika. Maaaring mga linya at hagod (shades) lamang  ng kulay o mga larawan ang iguhit batay sa damdaming nilikha ng pakikinig sa musika. Gawin ito ng tahimik at sa sarili lamang. Idikit sa dindgding ang dibuho pagkatapos. Talakayin ito sa ebalwasyon ng pagsasanay.

Pagsasanay 2. MALIKHAING TUNOG

Proseso:

1.       Pakuhain ang mga estudyante ng anumang bagay na maaring lumikha ng tunog. Bumuo isang malaking bilog. Pakanan o pakaliwa ng bilog, isa-isa lumikha ng paulit-ulit (repetitive) na tunog na may takdang “beat”. Tiyakin ang nililikhang tunog ng isa ay umaayon sa indayog ng sinunda. Pansinin din ang kaisahan sa ritmo. Kapag nakaikot na ang tunog, hayaan ng ilang sandali habang pinapanatili ang ritmo. Mag- eksperimento sa paglakas at paghina (dahan- dahan o bigla) ng tunog.

2.       Kapag nanatili ang kaisahan, isa- isang alisin ng tunog mula sa huli hanggang sa simulang estudyante.

3.       Ulitin ang proseso sa itaas. Ngunit sa ppagkakataong ito, ay hikayatin ang ilang mga estudyante na lumilikha ng tunog sa pamamagitan ng tinig o bahagi ng katawan.

IMBENTARYO:

                Ibahagi  ang karanasan sa pagsasanay 1? Ipaliwanag ang mga dibuho sa papel.paano nakakatulong ang musika sa pagguhit? Napukaw ba ng musika ang damdamin? Paano ito sinasalamin sa pagguhit? Ano ang pakiramdam sa pagsasanay 2? Paano nakilala ang mga tunog? Ano-anu ang mga suliranin sa paglikha ng tunog? Ipakilala ang musika at tunog.

TALAKAYAN:

                Malaki ang tulong ng musika sa sining dulaan. Hindi lamang ito ginagamit upang ihudyat ng simulan o wakas ng isang dula. Tumutulong din itong magpahayag na timpla (mood) ng dula. Nagbibigay tampok at ddin sa damdamin ng mga tagpo maging ito’y dramatiko, kapana-panabik, katatawanan o kasukdulan sa layuning maantig din ang damdamin ng manonood. Ang paulit-ulit na musika sa kabuuan ng dula ang tinatawag na theme music. Kung minsa’y nilalapatan iyon ng salita (lyrics) at tinatawag na theme song. Higit na kasiya-siya ang dula kung may kasaliw na musika.

                Higit rin dapat isantabi ang halaga ng epektong tunog (sound effect). Nagsisilbi itong rekado sa pandinig ng manonood. Bukod dito, tumutulong ang epektong tunog na pukawin ang imahinasyon ng manonood at btanggaping makatotohanan ang kanilang namamalas.kung masama ang panahon sa isang eksena, gumagamit ng tunog ng ulan o bagyo nang hindi kinakailangang magbuhos ng tubig mula sa mataas ng tanghalan. Maaari ring lumikha ng tunog sa pamamagitan ng pag- eksperimento sa kahit anong bagay. Ang putok ng baril ay pwedeng tabla at makapal na librong ihahampas ng palapit sa sahig nang hindi na kinakailangan pang magpaputok ng totoong baril.

F.       KULAY (COLOR)

Iba’t ibang damdamin ang ipinapahayag ng kulay. Hindi lamang ito pagkain sa paningin ng manonood kundi nagpapaabot din ng mensahe. Realistiko man o simbolika, ang mga gamit ng kulay ay dapat umayon sa layunin ng dula.

Pagsasanay 1. LARAWAN

Proseso:

1.       Ang pagsasanay ay sa paraang talakayan at sa tulong ng mga visual aids. Magpakita ng iba’t ibang larawan. Maaaring picture ng mga pagtatanghal pangdulaan. Pansinin ang mga kulay atb posibleng interpretasyon ng mga ito. Tingnan ang kulay ay gamit nito sa kostyum, meykap, ilaw at disenyong pang- entablado.

2.       Maaari nang gumamit ng mga dibuhong biswal (painting)

Pagsasanay 2: “DIKLAP”

Proseso:

1.       Humanap ng komportableng lugar at maupo. Pumikit at sandaling magpahingalay. Sa pamamagitan ng imahinasyon at panloob na paningin (inner eye), magmumungkahi ang oisang instruktor ng iab’t ibang kulay. Iugnay ang bawat kuklay sa isang  pangyayaring maaaring maranasan o nakita. Maaaring gumamit ng mga dibuhong biswal (paintaing). Maaari ding isang bagay na katulad ng kulay na nabanggit ng instruktor, at ito’y buhat sa isang nakaraang pangyayari. Buhayin  sa isip ang pangyayari. Hikayatin ang estudyante na “pumasok” sa eksena at magsaita ayon sa “nagaganap”. Kailangang isipin ng estudyante na ang pangyayari ay nagaganap sa kasalukuyan. May kahirapan ang pagsasanay na ito kaya’t dapat panatilihin ang konsentrasyon.

IMBENTARYO:

Paano ginagamit ang kulay sa entablado? Ano ang kaugnayan nito sa iba pang elemento ng dula? Ano ang pakiramdam sa pagsasanay 2? Nakatulong ba ang kulay sa paglikha ng isang pangyayari sa nakaraan? Sa pagpapahayag na damdamin?

TALAKAYAN:

                Malaking makakaakit sa manonood ang kuulay. Isa ito sa mga unang napapansin sa pagbubukas pa lamang ng ilaw. Sa mahusay na paggamit ng kulay, mapupukaw kaagad ang atensyon ng manonood. Tumutulong ito sa pagbibigay diin sa mensahe, tulad ng pula  para sa paghihimagsik; puti para sa kapayapaan; at itim sa pagluluksa. Subalit maaaring  mag-iba ang interpretasyon ng kulay batay  sa ugnayan  nito sa iba pang aspeto ng dula. Magkakagayunpaman, kailangan mailinaw ang gamit ng elementong ito.

G.     LINYA AT  TEKSTYUR (LINE AND TEXTURE)

Ang linya ay pagsasama ng mga tuldok (point) mula sa isang tiyak na tuldok  bilang simula tungo sa isa pa bilang wakas nito. Mayroong dalawang uri ng linya- tuwid at baliko. Ang anyyoo naman ng linya ay pasulong (vertical); pahalang (horizontal); palihis (diagonal); zigzag at spiral. Sa entablado, ang  linya ay karaniwang tumutukoy sa direksyon ng pagkilos ng aktor. Tinutukoy ng tekstyur ang kinis (smoothness) at kapal( thickness) ng aksyon o mga bagay sa entablado. Mahalagang sangkap ang linya at tekstyur sa pagbubuo ng konsepto ng dula at pagsasa- entablado ng interpretasyon.

Pagsasanay 1. “MAGLAKAD”

Proseso:

1.       Isa-isa, hikayatin ang mga estudyante na lumakad sa linyang  pasulong o pahalang. Sakupin ang buong espasyo ng entablado habang aniiwasan na magkabanggaan sa pamagitan ng dagliang pagpihit sa ibang direksyon.

2.       Kung makabuo ng koordinasyon. Hikayatin na mag – eksperimento ng direksyon, pasulong, pahalang,  palihis, zigzag o spiral habang iniiwasan pa rin na magkabanggaan. Maglaan ng sapat na panahon sa yugtong ito.

3.       Hikayatin na mag eksperimento sa bilis at anyo ng lakad, sa paggalaw ng ibang bahagi ng katawan. Umugnay sa kilos at direksyon ng sinumang makasalubong. Ang tendensya sa yugtong ito ay makabuo ng mga hanay ng dalawa o higit pang estudyante. Umugnay lamang sa katapat na estudyante. Makaraan ang ilang sandali, maaaring may bumaklas sa hanay at tumungo sa direksyon ng iba pang estudyante upang umugnay. Dito, ang tendensya’y kumapal ang komposisyon dahil makakabuo ng mas malaking grupo, o maaaring isang buong grupo ng lahat ng estudyante.

4.       Matapos, hikayating isa- isang bumaklas sa grupo palabas ng entablado. Subalit hindi dapat awtomatiko ang pag –aalis. Pinatilihing ang pagkilos ng katawan at gamit ng direksyon sa paglabas sa tanghalan.

IMBENTARYO:

 Ano ang pakiramdam sa pagsasanay? Nasakop ba ang espasyo? Paano? Ano ang napansin sa yugtong simpleng lakad at lakad na may kilos ng katawan? Sa yugtong pag-uugnay sa kilos ng iba? Sa pagbaklas at paglipat sa ibang grupo?sa pagitan ng mga grupo? Sa pagbaklas patungo sa labas ng tanghalan? Ipakilala ang limya at tekstyur sa yugtong ito?

TALAKAYAN:

Maraming mensaheng ipinahayag ang iba’t ibang linya at tekstyur depende sa linaw ng paggamit at aspeto ng dulang pinaggagamitan. Bukod sa direksyon ngg aktor, ang dominasyon ng baluktot na linya sa disenyong pangtanghalan tulad ng sa kagubatan ay maaaring magpahayag ng masalimuot at mabigat na damdamin. Ang istilung minimalismo naman sa disenyo ay karaniwang may manipis/makinis na tekstyur subalit maaaring kumuyom sa puso. Halimbawa,, bandila ng US na isinabit sa itaas sa pormang pambigti, iasng camouflage na silya sa ibaba at rehas na bakal sa tapat bilang disenyo sa dulang ukol sa pasismo. Sa iskrip, ang pasuling na linya ay maaaring kumakatawan salayunin ng mga tauhan na kamitin ang adhika habang ang magaspang/makapal na tekstyur ay sumisimbolo sa marahas na tunggalian na mga tauhan.

I.        RITMO  (RHYTHM)

Ang ritmo at tumutukoy sa kaisahan ng lahat ng mga batayang elemento ng masining na pagpapahayag sa isang masining na kabuuan. Ibig sabihin,  ang paggamit sa isang elemento  ay hindi dapat kumubabaw bagkus umugnay at tumulong sa isa pa. tamang timpla ng bawat  isa, ika nga.

        Halimbawa, ang pag-asa  lamang sa kulay pula upang magpahayag ng damdaming militante ay kulang kung hindi naman makikita sa kilos at galaw  ng mga aktor sa tanghalan. Dapat ding tiyakin na malinaw ang layunin sa gamit ng mga  elemento  at  tumutulong  upang ipahayag ang mensahe ng dula. Bukod sa dapat ay kasiya-siya, kailangana taglayin din ng dula ang pagpapahayag ng  piinakamatalas na pampulitikang nilalaman habang tinitiyak ang pinakamataas na porma  ng sining sa nauunawaan  ng manonood. Sa ganitong paraan lamang magiging kalugod- lugod at magkakaroon ng saysay ang dula sa manonood.

Aralin III.

TINIG AT PAGBIGKAS

 Mahalaga ang bawat salitang isinusulat sa iskrip ng isang mandudula. Sa pamamagitan ng bawat tauhan nailalahad ang daloy ng kwento at ang mensaheng nais ipaabot sa manonood. Dahil dito, malaki ang pangangailangan na sanayin at hasain ng aktor ang kanyang  tinig at pagbigkas. Dapat maririnig ng manonood ang bawat salita sa dula ng malinaw at malakas. Magagawa ito sa pamamagitan ng pagsasanay sa paghinga, intonasyon, bolyum at diksyon. Ang sumusunod na pagsasanaysa araling ito ay hindi lamang magagamit sa panahon ng palihan kundi maging pambungad na warm- up sa mga sesyon ng ensayo (rehearsal) ng dulang pamproduksyon.

Pagsasanay 1. PAHINGA

Malaking aspeto ng malakas na tinig at malinaw na pagbigkas ang tamang paghinga.

Layunin na pagsasanay na ito na ituro ang wastong koordinasyon sa pagpasok (inhalation) at paglabas (exhalation) ng hangin at ang ugnayan niti sa tinig.

Proseso:

1.       Magpahingalay. Hikayating maghikab at mag-inat ang mga estudyante habang nakatayo. Banatin ang kamay, leeg, balikat, likod at baywang.

2.       Humiga ng palapat sa sahig. Ipahingalay ang buong katawan. Iposisyon ang mga braso  ilang pulgada (inch) palayo sa katawan na parang titik “A”. iposisyon ang ulo paayon sa gulugod (spine). Huminga. Ipasok ang hangin sa ilong at ilabas sa bibig. Gawin itong ilang beses habang lumalalim ang paghinga. Pansinin ang pagtaas  ng dibdib at paglawak ng tadyang (ribcage)

3.       Ilagay ang isang kamay  sa tiyan. Huming. Ipasok ang hangin sa ilong at dalhin sa tiyan. Pansinin ang paglaki ng tiyan sa puntong ito. Ilabas ang hangin sa bibig. Ito ang tinatawag na “sssssss” o “zzzzzzz” ang paglabas na hangin. Gaein ng ilang ulit. Tiyaking ang tiyan ang lumalaki at hindi ang balikat sa pagpasok ng hangin.

4.        Ulitin ang proseso sa  hakbang #3 subalit sa yyugtong ito, mabilis na “itulak” ang hangin palabas at sabayan ng tunog  na “huh!” o “a”. gawin ng ilang ulit habang sinisikap labasan ang tinig. Tiyaking hindi ginasgasgas ang lalamunan sa loob ng dibdib at tiyan. Huminga. Ipasok ang hangin at pigilan hanggang sa bilang ng lima bago itulak sa tunog na “Huh!”. Gawin  muli habang  dinadagdagan ng isang  bilang ang bawat pag-ulit  hanggang sa bilang ng 12.

Halimbawa:

 1. Ipasok ang hangin sa tiyan at pigilan 91,2,3,4,5)……. Itulik (HUH!)

2.       Ipasok ang hangin (1,2,3,4,5)……..itulak (HUH!)

5.       Subukang i-rasyon ang paglabas ng hangin. Tumayo. Huminga  ng malalim. Ilabas ang hangin sa paraang putol- putol  at sa “tunog na HUH!” habang yumyuko ang kalahati ng katawan. Gawin hanggang maubos lamang ang  hanging ipinasok sa tiyan. Isipin ang hangin ay munting  mga bala na isa-isang iniluluwa. Bumalik sa orihinal na posisyon pagkatapos. Ulitin. Ang tawag sa teknik na ito  ay “dog panting”.

Pagsasanay 2. INTONASYON

                Ang intonasyon  ay ang pagtaas at pagbaba ng tono sa pagsasalita. Ito  ay nagbibigay ng indayog sa boses. Layunin ng pagsasanay na ito na ipakilala ang iba’t ibang tono sa pagsasalita upang maiwasan ang pagbigkas na isang tono (monotone)

Proseso:

1.       Humanap ng tatlong nota sa boses at isatinig sa “HU” o “HO”. Humanap ng kapareha at magharap. Mag-eksperimento sa pagpapalit ng tono mula mataas, pababa o mula mababa,pataas.  Tapilin ang kapareha sa noo (mataas na tono), sa kabalikat (paggitnang tono) at sa braso (mababang tono0. Tingnan ang mga sumusunod.

                                                HU (tapik sa noo)                                                             HO (noo)

                                                HU (balikat)                                                                        HO (balikat)

                                                HU (braso)                                                                          HO (braso)

2.       Gawin ang sumusunod na pagsasanay sa  “mababa-mataas-mababang intonasyon”. Pansinin ang tamang pangalan at malinaw na pagbigkas.

a.       Tagidig Tagidig 

       Isa Dalawa Tatlo

b.      Palalim Palawak Pasulong

       Maghasi Magpunla Magtanim

c.       Itikom na ang naghihingalong mga daliri………..

Lagumin mo iyang butil sa ‘yong pawisang palad….. ang iyong kamao’y may hugis ng isang daigdig na nakaamba! – mula sa “ikaw, isang Manggagawa” ni  kris montanez

3.       “mataas- mababa-mataas naintonasyon”

A.      Makina Makinilya Mekaniko

B.       Kalayaan Katarungan Lipunan

May bakal ang paa at tinik nang dila……

                                Sa gitna ng kawan ng mga alamid. Bawat isa’y tupa waring nabilibid…..

                                                “ pila ng kamatayan” mula sa Sag-od ni Fidel Rillo

4.       “tumataas- bumababang intonasyon”

Hawig ito ng ng “ do re mi “ sa pag awit subalit iwasang awiwin ang ppagsasanay. Bigkasin lamang ang mga titik habang binibigyang  tuon ang yugto-yugtong pagtaas at pagbaba ng tono. Isang paghinga bawat titik.

                                                a.                                                                            I

                                                                                                                       H             L

                                                                                                                G                             M

                                                                                                        E                                               N

                                                                                                D                                                             NGA

                                                                                      K                                                                               O

                                                                                B                                                                                             P

                                                                        A                                                                                                            R

                                                B                                                                             ifugao

                                                                                                                At                           kalinga

                                                                                                Bontoc                                                  Abra

                                                                                Benguet                                                                               Apayao

Pagsasanay 3. BOLYUM

Ang lahat ng sandali sa ibabaw ng entablado, kailangang tiyakin ng aktor na malakas ang kanyang tinig at naririnig kahit ng kahulihulihang hanay ng manonood. Maging ang bigkas na “pabulong” sa entablado  (stage whisper) ay dapat marinig. Ginagawa ito sa paraaang mahangin (breathy) ng pagsasalita at hindi ng paghinga ng tinig. Layunin ng pagsasanay na hasain ang malakas na tinig at ipakita ang ugnayan nito sa wastong paghinga.

Proseso:

1.       Gawin ang paghingang itinuturo sa pagsasanay 1 (ipasok sa tiyan ang hangin at itulak sa tunog na “HUH”). Gawin ito nang nakatayo at nakahanay.

2.       Bumilang ng isa hanggang sampu. Pansinin ang paglabas ng bolyum nabang tumataas ang bilang. Upang matiyak na sabay-sabay ang bigkas, maaaring ihudyat ang taagapagdaloy ang bawat bigkas sa pamamagitan ng isang tambol. Saa lahat, pansinin ang wastong paghinga (diaphragm).

3.       Hamunin ang paghinga at pagpapanatali ng malakas na bolyum. Bumilang ng 1-15 sa paraang isahang dagdag ng bilang at pagbalik muli sa umpisa ng bilang. Bigkasin ang bawat inabot na bilang sa loob ng isang hingahan lamang. Tingnan ang halimbawa.

Halimbawa: (exhale) isa! (inhale)

                                (exhale) isa, dalawa! (inhale)

                                (exhale) isa, dalawa, tatlo! (inhale)

                                (………..hanggang 15)

4.       Sa grupong limahan, ihanay ang mga estudyante sa entablado. Gamit ang imahinasyon, magsasalita ang mga estudyante sa malakas na tinig na parang may isang taong kausap. Mag-eksperimento sa paglakas at “paghinga” ng bolyum sa pamamagitan ng pag-angkop sa bilang ng 1-10 ng instruktor. Kailangang tuloy-tuloy ang “pakikipag-usap” ng mga estudyante, habang nakikinig sa bilang ng instruktor. Ilakas o “ihina” ang bolyum kung kinakailangang (batay sa bilang) nang hindi pinupotol ang pagsasalita. Tingnan ang halimbawa.

Halimbawa:

Estudyante: (gumaganap na nagtatalakay sa masa) Ang katayuang malakolonyal ay mala-pyudal ng lipunang pilipino (ISA!; panatilihin ang sinimulang bolyum) ay itinatakda ng imperyalismong US (DALAWA!; lakasan ang bolyum), pyudalismo at burukrata kapitalismo. Taliwas sa pahayag ng naghaharing uri na nakamit ng pilipinas an independensya, (TATLO!; sa tinig na mas malakas sa nauna) nananatili ang pangunahing kontrol ng imperyalismong EU sa ekonomiya, pulitika, kultura at militar at ugnayang panlabas ng  Pilipinas.

Sa simula, gawing sunod-sunod ang bilang. Isa patungong samopu (gradwal na pagtaas) o sampu pababa sa isa (gradwal na pababa). Sa kanlaunan, magpalipat-lipat ng bilang. Maaaring magsimula sa bilang ng lima, patalon sa pito, talon sa dalawa, talon sa siyam at iba pa.tiyakin ang linaw ng pagbigkas.

Pagsasanay 4. ARTIKULASYON

             Maaaring malakas ang tinig ng isang aktor subalit may pagkakataong hindi klaro ang kanyang pagbigkas. Kinakain ang salita, ika nga. Tinutukoy ng artikulasyon ang malinaw na pagbigkas sa mga salita o pangungusap nang may pagbibigay-pansin sa bawat pantig  (syllable) ng salita at mga tandang bantas (punctuation marks)  sa isang pangungusap. Bahagi din ng artikulasyon ang wastong  paghahati  ng pangungusap sa mga parirala (phrase).

Proseso:

1.       Ihanay ang mga estudyante. Ibuka ang bibig na pinakamalawakna kaya nitong abutin.

Panatilihihing nakabuka nang ilang sandali. Magpahingalay . gawin ito ng ilang ulit.

2.       Ibuka ang bibig at ilabas ang dila. Hilahin ang dila pababa at sikaping abutin ang baba. Hilahing pataas at subuking abutin ang tungki ng ilong. Hilahin pakaliwao pakanan at subuking abutin ang tenga. Totoong imposible ang mga direksyong nabanggit subalit ito’y pantukoy lamang sa kinakailangang paraan ng paghila sa dila. Paikotin ang dila sa palibot ng labi. Gawin ito sa paraang binabanat ng husto palabas ang dila.

3.       Bigkasin ang katagang  ‘WEE-WAW”. Bigyang diin ang patinig (vowel)  ng salita.

Pansinin ang pagbanat ng pisngi at labi (parang isang  eksaheradong ngiti)  sa katagang “WEE”. Pansinin ang eksaheradong pagbuka ng bibig at pagbagsak ng panga sa katagang “WAW”.

4.       Bigkasin ang sumusunod na tongue twister. Pansinin ang malinaw  na pagbigkas ng mga pantig   ng bawat salita, gayundi ang laks ng tinig. Ulitin ang bawat pangungusap ng tatlong beses.

A.      Ang ruler ni roy ay royal.

B.      Nagngingitngit ang langit at nangangatog ang tungkod.

C.      Bagyong nagngangalit , balik-laot                                                 

Biglang humabagat, kalilakilabo

D.      Ang demokratikong sentralismo ay sentralismong nakabantay  sa demokrasya at demokrasyang pinapatnubayan ang setralisadong pamumuno.

E.       Kutso-kutso………kumukurukurutok (10x)

Kumililing-kumililing……..kutikutiltilin (10x)

5.       Mag-ipit ng toothpick sa pagitan ng ngipin. Pumili ng isang tula at bigkasin. Sikaping maging malinaw at malakas ang pagsasalita.

                               Halimbawang tula:

                                               Paulit-ulit ang proseso.

                                              Bakal sa apoy. Apoy sa bakal.

                                              Bakal sa palihan. Maso sa bakal at palihan

                                              Bakal sa tubig. Bakal sa apoy

                                              Hanggang tumingin sa kadalisayan ng antigong bakal sa purong asero

                                              Hubugin sa kailangang hugis. Hasain sa takdang talim

                                             Iulos sa puso ang lahat ng traydor at mga kaaway ng bayan

                                            -Mula “Pandayan” ni Felipe feleo

                                              

                                    …..     Oras  ng  mga guma-guma, alitaptap

                                               Oras ng tiyan at kubyerto swa daan

                                               Kaylakas ng hagupit ng hangin sa sanga

                                              Kasagan. Habulan.  Kaskasan.  Hiyawan

                                               Nagkakalapakan ang mga duguang plakard

                                               Nagbabarimbawan  naghahangingngan…..

                                                Ang mag bastyong bote, bato!

                                                Sa mga ulanan

                                                Lagatok pagapak, kalabag halihaw

                                                Sa noo,  sa mukha, sa dibdib, sa karimlan.

                                                 -mula sa “Mga Duguang Plakard” ni: Rogelio  Mangahas

6.       Pumili ng isang tula. Hatiin sa parirala ang mga pangungusap sa pamamagitan ng paglalagay ng salsh (/;//;///)tinutokoy ng slash ang haba o ikli ng kinakailangang patlang (pause) sa pagitan ng mga parirala. Ang pagsasa-parilaz (phrasing) ay kinakailangang magtaglay ng isang buong mensahe.bigyang diin ang mga salitang pandiwa (verb), pang-uri (adjective) , at pangngalan (noun). Pansinin ang wastong paghinga at lakas ng tinig.

Halimbawa:………… kaya’t ngayon ay muli naming binabago ang kasaysayan

                                                Sa aming mga kamay ay babaguhin ang lipunan

                                                Wawasakin ang pagsasamantala’t pang-aapi

                                                Itatayo ang bantayog ng mga anakpawis/. Dahil sila ang 

                                                Tagapaglikha ng kasaysayan at tunay na bayani

                                                Sa pamamagitan ng madugong pagbabalikwas

                                                Itatayo ang lipunang demokratiko at malaya

                                                Sosyalismo!

                Mula sa “Alam ng manggagawa ang Kasaysayan” ni Rojo Labrador

IMBENTARYO:

Anu-ano ang naging suliranin sa pagsasanay 1? Nagagawa bang dahilan suliranin sa pagsasanay 2? Nagagawa bang mag-eksperimento sa iba’t-ibang tono? Anu-ano ang nagingsuliranin sa pagsasanay 3? Anu ang naabot na lakas ng bolyum (voice range))? May kaugnayan ba ang bolyum sa paghinga? Paano ito ginawa sa bahaging may toothpick sa pagsasalita? Paano binibigyang diin ang mga kataga o parirala.?

TALAKAYAN:

Talakayin ang kahalagahan at ugnayan ng paghinga , bolyum, intonasyon at artikulasyon sa wastong pagbigkas sa entablado. Hindi makakamit sa isang sesyon lamang ng palihan ang mahusay na tinig at bigkas sa tanghalan. Ugaling gawin ang mga pagsasanay sa paghinga at bolyum bilang panimula ng anomang ensayo sa dulan. Ang intonasyon at artikulasyon naman `ay bahagi ng pormal na ensayo.

Aralin IV

OBSERBASYON

Ang obserbasyon o pagiging mapagmasid  ay isang katangiang dapat hubugin ng isang aktor : Pinagmamasdan  niya ang iba’t ibang tao , bagay ,at pang yayari . Pinag-aaralan ang galaw at ugnayan ng ito at  nagagawang   likhain ang katulad sa ibabaw ng entablado inumpok sa kanyang isip bilang halawan ng kanyang pagganap o bahagi ng kabang  vaman ng istimulo (stimuli ) na maaring hugutin kailan man kailangan  upang makatulong sa pagganap . Sa pagmamasid , binibigyang pansin din ng aktor hindi lamang ang mga malalaking detalye kundi maging yaong hindi kagyat  na napapansin subalit mahalagang bahagi .

 Pagsasanay 1. “ PANSININ ANG PALIGID”

                Kailangan: pisara at chalk (alternative manila papers)

Proseso:

1.       Hatiin sa dalawang  pila ang mga estudyanre. Magtakda ng lunsarang guhit (starting line) nang may  sapat na layo saa pisara.

2.       Sa katagang  “telon”, isa-isang tatakbo ang mga kasapi ng bawat grupo sa pisara at magpaparamihan ng mga bagay na kagyat na nakikita sa loob ng silid. Kailangang malinaw at mababasa ang pagkakasulat kahit may pagmamadali. Gawin ito sa loob ng dalawang minuto.

3.       Ulitin ang proseso sa itaas. Sa pagkakataong ito, isulat naman ang maliliit o di- gaanong kapansin – pansing mga bagay.

Pagsasany 2:         “ALIN ANG NAIBA”

Proseso ;

1.       Hatiin sa pares ang grupo. Bumuo ng dalawng hanay na magkaharap ang m,agkapareha. Tukuyin ang hanay A at hanay B. paupuin ang hanay A at panatilihing nakatayo ang hanay B. tingnan ang larawan #4.

Larawan #4:

O             O             O             O             O             O          HANAY A

O             O             O             O             O             O           HANAY B

2.       Hikayatin ang hanay A na obserbahanang kapareha sa hanay B. pansinin ang lahat ng bagay na nakikita sa kapareha at tandaanng mabuu. Patilikurin si A. Habang nakatalikod, hikayatin si B na magbago ng tatlong bagay sa kanyang sarili- maaaring ibahagi ng kanyang kasuotan o ang ayos ng bahagi ng kanyang katawan.

Matapos ito, paharapin muli si A at pahulaan ang tatlong bagay na nabago kay B. paupuin sa B kung tama ang sagot ni A. ulitin ang proseso ng tatlong beses habang paliit ng paliit ang detalyeng binabago at nadadagdagan ng isang bagay na binabago sa bawat pag – ulit. Magpalitan ng papel. Si B naman ang nagmamasid kay A. ulitin ang proseso.

Pagsasanay 3. “SINO-SALAMIN”

Prseso:

1.       Hatiin sa dalawa ang grupo –magtatanghal at manonood .Palabasin sa silid nang  sumandali ang manonood .Hatiin sa  pares ang grupo ng matatanghal . Tukuyin kung sino ang salamin at sino ang tao .Ang pagsasanay na ito ay tulad ng  SALAMIN  (Pagsasanay 3.Sub –aralin K.KILOS AT GALAW )Sa Aralin II. Ngunit sa paggkakataong ito ang layunin ng bawat pares ilihim kung sino ang tao at salamin sa pamamagitan ng koordinasyon at banayad na pagkilos . Simulan ang kilos .Papasukin sa silid angmga manonood .Hikayating magmasid sa lahat ng pares .Tukuyin kung sino ang tao at salamin sa bawat pares .

2.       Ulitin ang proseso sa itaas .Sa yugton ito hikayatin ang mga magtatanghal na mapapaloit-palit ng papel (tao at salamin) habang inililihim ito sa mga manonood .Gawin ito ng hindi tumitigil sa pagkilos at sa pamamagitan ng misyatiba   at pakiramdam. Pahulaan sa manonood ang malimit  na pagpapalit ng papel ng mga pares na nagtatanghal

3.       Magpalit ng papel ng grupo. Ang dating manonood naman ang magtatanghal at ang huli’y manonood. Ulitin ang proseso.

Pagsasanay 4: “ZIGZAG-SALAMIN:”

Proseso:

1.       Hatiin sa dalawa ang grupo- magtatanghal at manonood. Bumuo ng dalawang hanay sa grupo ng magtatanghal at pagharapin ang mga ito. Magtalaga ng bilang sa bawat kasapi  ng grupo sa paraang zigzag. Tingnan ang sumusunod na larawan.

1                              3                              5                              7

2                              4                              6                              8

                                Larawan 5:

2.       Sa katagang “telon” lilikha si estudyante #1 ng isang tunog (hal: AH! O anumang tunog na isa hanggang dalawang pantig). Isasalamin ni estudyante #2 ang tunog ni #1. Isasalamin ni estudyante #3 ang tunog ni #2, tulo-y – tuloy hanggang sa huling estudyante. Pansinin ang bolyum at  tono. Tiyaking binibigkas ang tunog sa parang staccato- --- mabilis at maikli----- at ipinapasa sa paraang zigzag. Tiyakin ding sinasalamin ng isang estudaynte ay yaong kagyat na una sa kanyang bilang. Kailangang nakahinto  lamang ang estudyante matapos isalamin ang tunog at habang naghihintay ang bagong tunog . maaaring hintayin ng instruktor na makaabot  sa huling estudyante ang tunog o maaari rin  namang hudyatan na si estudyante  #1 na lumikha  ng bagong tunog kahit hindi pa nakukumpleto ang naunang pagsasalamin.

3.       Ulitin ang proseso sa itaas. Ngunit sa yugtong ito, lumilikha ng isang nakahintong kilos sa halip na  tunog. Hikayating maging mabilis sa pagsasalamin ng kilos. Pansinin ang wastong pagsasalamin sa kilos.

4.        Ulitin ang hakbang #1 at #2. Sa yugtong ito, pagsamahan ang tunog at kilos. Magpalit na papel ng grupo.

Padsasanay 5: “ISANG HANAY”

Proseso:

1.       Hatiin sa dalawang grupo ang mga estudyante---manonood at magtatanghal. Palabasin sa silid ang mga magtatanghal at paupuin ang mga manonood.

2.       Isa- isa, tatakbo ang kasapi ng grupong magtatanghal papasok sa entablado, lilikha ng nakahintong kilos, bubuo ng isang hanay, mananatiling nakahinto ng ilang sandali sa hudyat  ng instruktor, tatakbo muli palabas ng silid. Pagkatapos, isa isang muling tatakbo papasok ang magtatanghal na iba na ang pagkakasunod- sunod sa  bahay at nakatindig na lamang. Hikayatin ang manonood na ayusin ang pagkakasunod-sunod at ibalik ang nakahintong kilos ng mga nagtatanghal. Ulitin ito ng dalawang beses. Hikayatin ang malaki o eksaheradong kilos. Magpalit ng papel ng grupo.

IMBENTARYO:

                Ano ang pakiramdam sa pagsasanay 1? Paano humanap ng mga bagay na isusulat sa pisara? Ano ang napansin sa silid? May mga natuklasan ba na hindi gaaanong napapansin noong una? Paano tiniyak na wasto ang natukoy na pagbabago sa kapareha sa pagsasanay 2? Nahirapan ba sa pagtukoy habang lumiliit ang detalyeng binabago? Bakit? Nahirapan ba sa pagtukoy ng tao at salamin sa pagsasany 3? Bakit? Ano ang isinaalang- alang ang pagtukoy? Sa mga nagtatanghal, paano tiniyak na malihim ang papel ng magkapareha? Natutukoy ba ng maagap ang pagpapalitan ng papel ng magkapareha? Ano ang pakiramdam sa pagsasanay 4? Ano ang isinaalang- alang sa pagsasalamin ng tunog? Ng kilos? Ng kilos at tunog? Paano tumiyak ang wastong pagsasaayos ng mga nagtatanghal sa pagsasanay 5? Ano ang isinaalang- alang sa hanay? Sa kilos? Talakayin ang kahulugan at kahalagahan ng obserbasyonsa yugtong ito.

TALAKAYAN:

                Nagiging madali para sa aktor kung ang tauhan kanyang ginagampanan ay malapit sa kanyang personalidad. Ngunit kung hindi, lumalaki ang tungkuliun ng aktor  sa pagganap. Dito, malaki ang maitutulong ng husay sa pagmamasid. Kung ang tauhang pagampanan ay isang matanda halimbawa at ang aktor ay talagang bata pa, maaari siyang  magsimula sa pagmamasid  sa panlabas na kaanyuan ng isang matandang humigit kumulang sa kawangis o kasing- edad ng tauhan. Ano ang kulay ng buhok? Msa marami  bang puti kaysa itim? Malago, panot o halos kalbo na ba? Marami na bang gitla sa mukha? Kulubot na ba ang  balat? Paano siya tumayo? Paano magsalita? At marami pang iba. Sa ensayo naman kinakailangang maging mapagmasid ang aktor lakip ang talas ng memorya. Dapat alam niya ang pagkakaayos ng entablado. Mahalaga din niyang masudan ang itinalaga ng direktor na blocking(sumangguni sa aralin XI) niya at ng kapwa aktor . Gayundin ang koryograpiya kung ang dula ay may lakip na sayaw.

Aralin V.       ANG KATAWAN

Pangunahing instrumento ng aktor sa pagtatanghal ang kanyang katawan. Sa pamamagitan ng kilos at galaw, nakapagpahayag ng damdamin o mensahe ang aktor. Higit na napapahusay ito kung namumulat siya sa ugnayan ng internal  atv eksternal na bahagi ng katawan at nagagamit ang mga ito upang tumugon sa pangangailangan ng tauhang gagampanan o ng dula sa kabuuan. Mayroong dapat na bahaging inukol dito ang sub- aralin.K.KILOS at GALAW mula sa aralin II. Hindi maaaring paghiwalayin ang katawan sa kilos at galaw. Ganoonpaman ang pukos sa yugtong ito ay bigyang diin ang katawan bilang inatrumentong siyang lumilikha ng kilos at galaw sa entablado. Kasama ng pagsasanay sa pantomina at sayaw.layunin ng araling ito na hubugin ang pleksibidad ng katawan at ipakita ang malawak ng potensyalidad nito sa pagtatanghal.

Pagsasanay 1. PAGPAPAHINGALAY (RELAXATION) AT  TENSYON (TENSION)

Proseso:

1.       “ANG LOBO”. Hikayatin ang mga estudyante na humanap ng komportableng espasyo at tumayo. Ipikit ang mga mata. Huminga ng ilang ulit. Gamitin ang wastong paghingang itinuro sa Aralin III (diaphragmatic breathing). Sa pamamagitan ng imahinasyon, palitawin sa kanang palad ang isang deflated na lobo. Tingnan ang itsura ng lobo. Malaki ba? Maliit? Ano ang kuulay? Hipan ang loob ng lobo. Palakihin sa nais na laki. Ingatang huwag pumutok ang lobo. Itali ang dulo pagkatapos hipan. Yakapin ang lobo. Anu ang pakiramdam? Paglaruan ang lobo. Tiyaking naka-pukos ang bawat estudyante sa sariling lobo. Maglaan ng sapat na panahon sa paglalaro ng lobo hanggang sa matiyak na nakatuon na ng husto ang mga estudyante sa ginagawa. Matapos, hawakan ang lobo sa isang palad at magpalitaw ng karayom sa kabilang palad. Putukin ang lobo.

2.       MANIKANG BUHANGIN. Panatilihing nakatayo at nakapikit ang mga estudyante. Huminga ng ilang ulit. Ipilantik (fluck) ng banayad ang katawan. Huminto. Sa pamamagitan ng imahinasyon, palitawin ang isang manika sa tapat ng mga mata. Ang labas ng manika ay gawa sa basahan at ang loob ay buhangin. Masdan ang manika. Sa bilang ng sampu, ang mga estudyante’y magiging manikang buhangin. Ang tinig ng instruktor ay isang karayom. Bubutasan ng karayom ang mga bahagi ng katawan ng manika – ang ulo, leeg, balikat, likod, braso, hita, binti, paa – at unti-unting aawas ang buhangin palabas. Kung naka-pukos sa pagsasanay, ang mangyayari sa aktwal ay ang unti-untin g pagbagsak ng mga bahagi ng katawan ng estudyante dahil iniisip nitong siya’y walang buhay at aang buhangin lamang ang nakapagpapatindig sa kanya. Sa huli’y maiiwang nakalupasay ang mga estudyante sa sahig. Tiyakin ang konsentrasyon sa pagsasanay. Tulungan ang mga estudyanteng may suliranin sa imahinasyon. Halimbawa, kung may estudyanteng nananatiling nakatayo kahit nakarating na sa paa ang butas ng manika maaaring paunlarin ang instruksyon. Lakihan ang butas. Maaari ring palitan ang karayom ng gunting o kutsilyo at laslasin ang manika. Ano’t anoman, kailangang mahikayat ang estudyante na kumilos at umangkop sa daloy ng instruksyon.

3.       GRABITI (gravity). Mula sa pagkakalupasay sa MANIKANG BUHANGIN, isaayos ang posisyon ng mga estudyante. Gagawin ito ng mga tagapadaloy. Jhiga ang mga estudyante ng palapat sa porma ng titik “A”. Huminga ng ilang ulit. Tiyaking nakapahingalay  ang mga kalamnan. Matapos, hikayatin ang mga estudyante sa lagyan ng tensyon ang katawan. Isiping unti-unting nagiging semento ang mga bahagi ng katawan. Unahin ang paa hanggang hita sa bilang ng sampu. Kailangang maging sing-tigas ng semento. Bumalik sa pahingalay sa bilnang din ng sampu. Kailangang dahan-dahan ang paglalagay ng tensyon at paghingalay upang hindi masaktan ang mga kalamnan. Isunod ang paa hanggang dibdib. Paa hanggang braso’t balikat. Buong katawan. Gawin ang bawat yugto sa bilang ng sampu. Tiyakin ding nagpapaninga upang pababain ang tensyon sa katawang sa bawat yugto.

Pagsasanay 2: IBA’T IBANG MUKHA

Proseso:

1.       Bumuo ng tatlo hanggang pat na hanay. Sa bagsak ng tambol guluhin (distort) ang mukha at huminto. Gamitin ang lahat ng parte ng mukha. Gawing eksaherado. Tiyak na sa umpisa’y magtatawanan ang mga estudyante. Sikaping mapanatili ang pukos at konsentrasyon sa pagsasanay. Gawin ito ng ilang ulit hanggang mapalagay ang mga estudyante sa ginagawa. Mag-eksperimento sa iba’t ibang mukha. Sa kalaunan, maaaring bilisan ang pagpapalit ng mukha sa pamamagitan ng sunod-sunod na tambol.

2.       Hatiin sa dalawang grupo ang mga estudyante --- magtatanghal at manonood. Iposisyon ang mga magtatanghal sa entablado na parang magpapakuha ng group picture. Ang bagsak ng tambol an “click ng camera” na kailangang sundan ng panggulo ng mukha. Gawin ng ilang ulit. Magandang hamon ito sa konsentrasyon at inhibisyon sa pagtatanghal dahil kailangan nilang gawin sa pagsasanay sa harap ng reaksyon ng manonood. Ganoon paman, hikayatin ang mgaa manonood naa umalalay sa mga nagtatanghal.

3.       Lakipan ang nakahintong kilos ang paggulo sa mukha. Sa umpisa, gawin ang pagsasanay sa sarili lamang. Gamitin ang buong katawan. Sa paag-usad ng pagsasanay, hikayating umugnay sa kilos ng kapwa estudyante. Tiyakin ding naag-e-eksperimento sa iba’t ibang mukha. Kumilos papasok sa gitna ng entablado. Magtatapos ang pagsasanaay saa isang tableau.

Pagsasanay 3. ZIGZAG – TUGON

Proseso:

0.       Ito ay tulad din ng ZIGZAG – SALAMIN (Aralin IV). Ngunit sa yugtong ito, hindi sinasalamin ng sumusunod na estudyante tunog, kilos o kumbinasyong tunog at kilos ng sinundan kundi tinutugunan sa pamamagitan ng paglikha sa sariling tunog, kilos o kumbinasyon bilang ispontanyong sagot sa nauna. Tingnan ang larawan #5 saa Aralin IV. Gawin ang pagsasanay sa tatlong bersyon nito --- tunod lamang, kilos lamang at kumbinasyong tunog at kilos. Maaaring mag-alinlangan sa umpisa ang mga estudyante sapagkat dito’y hindi sila gumagaya kundi lumilikha ng sarili. Gawin ng ilang ulit ang pagsasanay habang hinihikayat na hamunin ng estudyante ang sariling pagkamalikhain.

Pagsasanay 4: “IBA’T IBANG TRABAHO”

Proseso:

1.       Hatiin sa dalawang grupo ang mga estudyante. Magtalaga ng isang tagapagdaloy sa bawat grupo. Bumilog at umupo.

2.       Isa-isa pumili ng estudyante at papasukin sa gitna ng entablado. Kikilos ang estudyante ng nagtatrabaho o gumagawa ng isang bagay. Kailangang ipakita ang buong proseso mula sa umpisa hanggang sa wakas. Gawin ito nang walang kasamang diyalogo. Halimbawa, kung ang ginagawa ay bumubuo ng silya,magsisimula ang paaggawa sa pagahahanda ng mga gaamit na kakailanganin. Dapat maging malinaw ang mga kasangkapan at gamit sa mga ito. Pansinin ang mahusay na gamit sa imahinasyon at malaking kilos. Habang nagaganap ang pagggawa, tanungin sa mga manonood kung ano ang nakikita. Ano ang mga gamit sa kasangkapan? Tama ba ang hawak sa mga ito? Wasto ba ang paraan ng pagpukpok o paglagari? Ano na ang naabot sa paggawa? May paa na ba ang silya? May sandalan ba? At marami pang iba.

Pagsasanay 5. “HAYOP”

Proseso:

1.       Pahanapin ang mga estudyante ng komportableng espasyo at maupo. Ipikit ang mga mata. Magpahingalay. Gamit ang imahinasyon, palitawin sa harapan ang isang hayop. Pagmasdan ang hayop. Ano ang itsura? Ano ang kulay? Gaaano kalaki? Paano ito tumitindig? Paano ito kumikilos? Ano ang tunog na nililikha?

2.       Sa bilang ng sampu, hubugin ang katawan ayon sa na napili. Dumilat sa bilang na lima. Kumilos. Lakbayin ang buong espasyo taglay ang katauhan ng hayop. Likhain ang tunog. Iwasan munang makipag-ugnayan sa ibang hayop. Maghanap ng pagkain. Kumain. Uminom. Dumumi. Matulog. Makihalubilo sa ibang hayop. Maglaan ng sapat na panahon sa pagsasanay na ito. Magpahingalay pagkatapos.

IMBENTARYO:

                Paano nilikha ang lobo sa pagsasanay 1? Nahirapan bang paglaruan ang lobo at isiping ito’y totoo kahit likhang isip lamang? Ano ang pakiramdam habang ginagawa ito? Ano ang nagaganap habang umaawas ang buhangin sa katawan ng manika? Ano ang pakiramdam ng katawan habang nagaganap ito? Nang maubos na ang buhangin? Nang maging semento? Ano ang pakiramdam sa pagsasanay 2? Paano lumikha ng ibat ibang mukha? Anu-ano ang naging suliranin dito? Ano ang napansin nang sinamahan ng kilos ang paggulo ng mukha? Anu-ano ang naging suliranin sa paglikha ng sagot na kilos sa pagsasanay 3? Nag-aalinlangan bang kumilos? Iniisip ba kung ano ang ikikilos o ispontanyong lumalabas? May epekto ba ang kilos ng naunang kasama sa sariling kilos? Nagamit ba ang buong katawan? Paano ginamit at nilikha ang mga di nakikitang bagay sa pagsasanay 4? Nalapatan ba ng tamang bigat at gaan o bilis at bagal ang mga kasangkapan? Ano ang pakiramdam ng kalamnan habang gumagawa? Ano ang pakiramdam sa pagsasanay 5? Paano nilikha at sinanib sa sarili ang hayop? Nagamit ba ang buong katawan?

TALAKAYAN:

                                Ang sining ng dulaan ay isang tuwirang (direct)midyum naa pangunahing kinatatangian ng aksyong aktwal na nagaganap sa entablado. Ang aksyong ito’y ginagawa ng mga aktor sa harap ng maraming manonood. Kaiba ito sa telebisyon o pelikula kung saan ang namamalas ng maanonood ay aksyong naganap naa at sa ibat ibang anggulo nito --- malayo at malapit--- sa tulong ng kamera at iskrin. Dahil dito, sinasabing ang kilos at galaw sa entablado ay higit na malaki kaysa aktwal. Hindi nito ibig sabihing eksaherado dapat ang kilos. Bagkus, tinutukoy nito na kailangang maging malinaw ang kilos at sapat ang laki upang makita ng kahuli-hulihang hanay ng manonood. Idagdag pa na kailangang tiyak ang kilos sapagkat hindi na ito maaaring ulitin (sakaling magkamali) na tulad na take 2 sa pelikula.

                Ginagamit ng aktor ang buong katawan sa pagtatanghal. Sa makatuwid, kailangan niyang pag-aralan at hasain ang mayamang kakayahan nito sa masining na pagpapahayag. Mahalaga ang pagwawaksi ng tensyon at pagpapahingalay bilang preparasyon sa pagsasanay sa katawan. Inihahanda nito ang katawan sa pagtanggap ng bigat o hirap ng mga susunod na mga pagsasanay. Kailangan ding pag-ukulan ng mahabang panahon ang paghuhubog sa pleksibilidad. Dagdag dito, malaki din ang maitutulong ng pagsasanay sa pantomina at sayaw.

Aralin VI.

PAKINIG

 Importanteng sangkap ng pagiging makatotohanan ng pagganap sa entablado ang pakikinig. Pinakikinggang mabuti ng isang aktor ang sinasabi ng kapwa aktor, isinasadiwa (internalize) niya ito at hinaahayaang maakpektuhan ang damdamin. Sa ganitong kalagayan, nagiging natural ang pagganap sapagkat ang nililikha’y organikong palitan ng damdamin. Kaugnay ng pakikinig ang komprehensyon.

Walang pag-unawa kung walang pakikinig. Kahit totoong may likas na damdaming nakapaloob sa bawat linya ng iskrip magiging mababaw ang paglalapat ng emosyon kung hindi nakikinig. Idagdag pa na nahihiwalay ang aktor sa iba sa pagkat iniisip lamang niya ang sariling linya at mekanikal na binibigkasang susunod na dyalogo. Layunin ng sumusunod na pagsasanay na hasain ang pakikinig ng mga estudyante at hamunin ang kanilang pang-unawa.

Pagsasanay 1. TURO-TURO

                Proseso:

1.       Kung malaki ang bilang ng mga estudyante, maaaring hatiin sa dalawa ang grupo.

(Bumuo ng malaking bilog at umupo)

2.       Pupwesto sa gitna ng bilog ang instruktor. Hikayatin ang mga estudyante na magbigay ng pangalan ng isang tauhan at lunan. Magsisimula ang paagsasanay sa pagturo ng instruktor sa isang estudyante na kailangang mag-umpisang maglahad ng isang kuwento batay sa tauhan at lunan na nabanggit. Sa anomang bahagi ng pagsasalita ng estudyante ay maaari siyang putulin ng instruktor sa pamamagitan ng isang palakpak at tumuro sa isa pang estudyante na kailangang dugtungan ang bahagi ng kwentong naputol. Pansinin ang lohikal na pagtatagni ng kuwento. Iwasan ang pag-uulit ng huling salita nang naaunang estudyante. Kung matamang nakikinig ang isang estudyante, kaya niyang panatilihin ang gramatikong istruktura ng pangungusap nang hindi inuulit ang huling salita ng sinundan, at ituloy ang kuwento nang hindi gaanong lumalayo sa konsepto ng nauna. Iwasan din ang mahabang patlang. Paunlarin ang kuwento. Hikayatin ang matalas na pakikinig. Kapag narinig ang tatlong palakpak, ang sino mang ituturo ng instruktor ang siyang magwawakas ng salaysay.

Halimbawa;

                                ( palakpak ng instruktor at ituturo si …. )

                                Estudyante A: “ Maaga pa lamang ay nagtatrabaho na sa bukid…” (palakpak, turo kay …)

                                Estudyante B: “Si Mang Tano.  Bakas sa sunog na balat … (palakpak, turo kay….)

                                Estudyante K: “ at namumutok na mga ugat aang hirap ng buong buhay na pagkaalipin sa lupa.”

Ito ay halimbawa lamang. Kailangang bigyan ng sapat na panahon ang mga estudyante na isulong ang kuwento. Iwasan ang mga sumusunod:

a.       Pag-ulit ng huling salita:

Estudyante A: “ Maaga pa lamang ay nagtatrabaho na sa bukid ..” (palakpak,turo kay…)

Estudyante B: “ sa bukid … si Mang Tano ..”

b.      Mahabang patlang:

Estudyante A: “ Bakas sa sunog na balat …” (palakpak, turo kay…)

Estudyante B: “ ummmm….aaaahhhh … at … at namumutok na ugat” (hindi dapat humigit sa sampung segundo ang patlang)

Pagsasanay 2. DUGTONG – DUGTONG

Proseso:

0.       Ang pagsasanay na ito’y tulad din  nmg TURO – TURO. Subalit sa pagkakataong ito, ang paglikha ng kwento ay paikot (pakanan o pakaliwa) mula sa magsisimulang estudyante at sa pamamagitan ng isang salita lamang  sa bawat estudyante. Higit  na hinahamon ang matamang pakikinig ng ganitong proseso. Maglaan ng sapat na panahon sa pagsasanay na ito. Sundin ang mga paala – ala sa TURO- TURO. Iwasan ang pag- uulit ng huling salita at mahabang patlang. Paularin ang kwento. Kapag  narinig ang tatlong palakpak ng instruktor, kailangang nang wakasan ang kwento, ngunit sa paisa-isang salita din.

Halimbawa:

                Estudyante A: “ maaga…..”

                                       B: “pa…”

                                       K: “lamang……..”

                                      D: “ay…”

                                        E: “ nagtatrabaho “… etc..

Pagsasanay: 3: ANG ANITO

Proseso :

1.       Bumuo ng grupo na may tatlo hanggang apt na kasapi. Ang grupo ay gaganap na anito ng primitbong  panahon na  kinukunsulto ng mga tao sa lahat ng kanilang tanong o suliranin. Kukuha na anomang  tanong ang instruktor sa mga manonood at ito’y kailangang  sagutin ng grupo sa paraang paisa-isang salita (DUGTONG – DUGTONG ). Bukod sa  pakikinig,  kailangang sikapin ng mga kasapi ng grupo na mapag – isa ang diwa at isip. Iwasan ang pag ulit ng huling salita at mahabang patlang. Upang higit na maging kasiya – siya  ang pagtatanghal, hikayatin ang anito na lumikha ng isang maikling kilos o koryograpiya na gagawin bago at matapos sagutin ang tanong. Bigyan ng panahon  ang mga kasapi ng grupo na mag ensayo sa kilos.

IMBENTARYO:

 Ano ang obserbasyon sa pagsasanay? Ano – ano  ang naging suliranin sa paglikha ng kwento sa pagsasanay 1? Sa pagsasanay 2? Sa pagsasagot ng mga tanong sa pagsasanay 3? Nagawa bang sikaping makinig ng mabuti?

TALAKAYAN:

Kung maikli lamang ang panahon bg espasyo sa dula, lalong dapat pag- ibayuhin ang pakikinig. Malaking tulong ito sa aktor sa paglalapat ng kinakailangang damdamin ng linya at karakterisasayon ng tauhan, na hindi napag uukulan ng direktor ng pansin sa nabanggit na kalagayan. Sa kabilang banda, may mga aktor na tumitigil na sa pakikinig sa isa’t isa kung paulit- ulit na ang ensayo sa eksena o mahaba ang panahon ng ensayo ng pagtatanghal. Nadadala nila ang ganitong mekanikal na ugnayn hanggang sa aktwal na palabas at ang resulta’y  parang nagbabasa lamang sa isip ng iskrip. Hindi makatotohanan  ang damdamin at sa gayo’y hindi rin maaantig ang manonood. Nagiging kabagot-bagot ang ganitong pagtatanghal at karaniwang maririnig sa manonood  na “umaarte lamang” ang aktor sa halip na “kapani-paniwala” ang pagganap. Sa lahat ng pagkakataon, ensayo man o aktwal na palabas, kailangang makinig ang aktor sa kapwa aktor,direktor at iba pang islap ng produksyon.

ARALIN VII.

ENSEMBLE

 Ang ensemble (an – samb) ay terminong Pranses na ginagamit sa dulaan. Ito ay isang disiplina sa oagtatanghal na tumutukoy sa pag-uuganayan at pagtutulungan sa pagitan ng lahat ng tao ( aktor o istap) nasangkot sa pagbubuo  ng dula.  Itinuturo ng ensemble ang sama- samang pagkilos ng mga tauhan ng may iisang isip at damdamin upang makamit ang layunin ng dula. Binibigyang diin din nito na walang malaki at maliit na papel o tungkulin. Hindi mabubuo ang dula kung hindi nakikilahok at nagkakaisa ang lahat. Sa ensemble,  nahuhubog ang pagtitiwala at kooperasyon. Sa madaling salita, kolektibong paggawa.

Pagsasanay  I.  ANG MAKINA

Proseso:

1 . Isa- isa, hikayatin ang mga estudyante na pumasok sa loob ng entablado at lumilikha ng isang kilos na mistulang makina (matigas , tiyak, may sukat, may hugis, paulit-ulit). Samahan ang kilos ng mekanikal na tunog. Tiyaking nag uugnay ang kilos nma mga estudyante bilang baha- bahagi ng isang makina. Iwasan ang pagkapare-pareho ng kilos at tunog. Mageksperimento. Pansinin ang lebel at direksyon. Hindi  kailangang tumukoy ng isang partikular na makina. Ang mahalaga ay nakikita ang katangiang mekanikal sa pamamagitan ng integrasyon ng mga kilos.

2.       Lakipan ng elemento  ng bilis ang pagsasanay. Bumilang ng isa hanggang sampu katumbas ng pagbagal o pagbilis ng kilos. Maaaring sunod-sunod ang paglipat-lipat ng bilang. Maaari ding gamitin ang bilang ng zero (0)_ katumbas  ng paghinto ng makina. Sa ganito, nahihikayat ang mga estudyante na ibayong maging sensitibo at umugnay sa kilos  at bilis ng kasama.

Pagsasanay 2: CROSS- LINE

Proseso:

1.       Humanap ng tatlo hanggang apat na pares at papasukin sa entabllado. Magtalaga ng bilang sa bawat pares. Magkatalikod ang pares. Sa katagang “telon”, pa- minang dadamputin ng mga aktor ang isang likhang isip na telepono at magsisimulang mag- usap ang pares. Maglaaan ng ilang sandali  upang umusad ang kumbersasyon. Sa kataga ng instruktor na “isa”, kukunin  ng pares #1 ang pokus ng pagtatanghal sa pamamagitan ng paglakas ng bolyum ng paguusap (mas ,malakas sa bolyum na sinimulan ng lahat) ngunit  hindi titigil ang kumbersasyon ng ibang pares. Sa katagang “dalawa” kukunin ng pares #2 ang pokus at ilakas ang kanilang bolyum samantalang magbabahagi ng pokus  at ilalakas ang kanilang bolyum samantalang magbabahagi ng pokus ang pares  ang pares #3 ang pokus  at magbabahagi ang pares #2, hanggang  ang pokus ay makarating sa pares #4 sa ganitong proseso. Hikayatin ang wastong gamit sa boses at pagbigkas  (aralinIII). Paunlarin ang improbisyon sa diyalogo. Maraming usapingb pwedeng pagtralakayin.

2.       Matapos  makarating  sa pares #4 ang pokus , maaari nang magpalipat-lipat ng pokus sa hudyat  pa rin ng instruktor. Sundin pa rin ang mga paalala sa unang hakbang.

3.        Maaari ding hikayatin ang mga estudyante na magpalit-lipat ng pokus ng walang hudyat mula sa instruktor. Kung nakamit na ang koordinasyon, maaari nang tapusin ng unstruktor ang pagsasanay.

Pagsasanay 3: MONUMENTO

Proseso:

0.       Hatiin sa dalawa ang grupo- magtatanghal at manonood. Hikayatin ang isa sa sinomang magtatanghal na pumasok sa entablado at lumikha ng isang nakahintong kilos. Hayaang obserbahan ang ibang estudyante ang posisyon. Maaaring wala o mayroong emosyong kalakip ang likhaing posisyon. Kung handa na ang sino man, hikyating pumasok sa entablado at umuugnay  o dumugtong sa naunang posisyon. Isa – isa lamang ang pasok. Mag eksperimento sa paggamit  ng katawan. Ang mabubuo sa isang tableau. Sa umpisa ay maaaring magmukhang hiwa – hiwalay ang konsepto ng bawat isa, kahit literal na magkakaugnay ang kanilang katawan. Gawin ang pagsasanay ng ilang ulit hanggang unti- unting lumitaw ang pagsisikap na pag- isahan ang kilos at mensahe ng tableau. Kunin ang obserbasyon ng manonood. Ano ang nakikita? Magkauanay ba ang kilos? Hiwa – hiwalay? May mensahe bang ipinapaabot ang tableau? Magpalit ng papel ng grupo pagkatapos.

1.       Ulitin ang proseso sa itaas. Subalit sa yugtong ito, magtakda ng lunan. Ang lilikhang tableau ay batay sa lunang nabanggit.

Halimbawa: urban poor community, pabrika, bukid, bahay, paaralan, ospital, palengke, simbahan, gubat, bangketa/lansangan, jeep.

Pahulaan sa mga manonood ang tableau. Isa-isang tatapikin ng instruktor ang mga estudyante na kailangang kumilos ayon sa tauhang ginagampanan at ugnayan sa isa’t isa na nilikha mula sa tableau. Hayaan munang isulong ang improbisasyon sa kilos lamang. Sa palakpak ng instruktor, samahan ng salita ang improbisasyon. Paunlarin ang eksena. Tingnan kung may nabubuong kuwento. Pansinin ang pang-angkop at pagbibigyan ng pokus. Magpalit ng papel ng grupo pagkatapos.

Pagsasanay 4. PAHULAAN

Proseso:

2.       Bumuo ng tatlo hanggang apat na grupo. Magtalaga ng aksyon sa bawat grupo. Ang aksyon ay dapat ginagawa ng mga kaapi ng grupo nang sama-sama at ipapakita sa kilos lamang. Magbigay ng sapat na panahon para sa ensayo.

Halimbawang aksyon: nagtutulak ng patay at nabubulok na kalabaw; digestive system, mula pagsubo hanggang pagdumi ng pagkain (ipakita ang nangyayaring proseso sa loob ng katawan); konstruksyon ng LRT; sunog sa kagubatan (huwag gumamit ng human subject)

Pumili ng mga aksyong humahamon sa pagkamalikhain ng mga estudyante. Hanggat maaari, iwasan ang masyadong maraming human subject sapagkat madali itong mahulaan at gayo’y dagling natatapos ang improbisasyon. Hayaang magmasid sa pagtatanghal ang mga grupong naghihintay sa kanilang bilang. Pahulaan sa mga manonood ang aksyon. Hanggat hindi pa nahuhulaan, kailangang tuloy-tuloy lamang ang pagkilos. Hikayating paunlarin o ibahin ang atake sa aksyon kung kailangan upang higit na maging malinaw.

 

IMBENTARYO:

Paano nilikha ang makina sa pagsasanay 1? Ano ang isinaalang-alang sa pagpasok at paggalaw sa entablado? Ano-anu ang naging suliranin sa improbisasyon? Nagawa bang umugnay sa kilos ng ibang kasama? Ang nalikha ba’y isang buong makina? Ano ang pakiramdam sa pagsasanay? Ano ang napansin nang lahukan ng bilis o bagal ang makina? Nagawa bang umugnay sa bilis o bagal ng kilos ng ibang kasama? Nakamit ba ang koordinasyon sa pagkilos at paghinto ng makina? Paano kumuha at nagbabahagi ng pokus sa pagsasanay 2? Nakikinig ba at naiintindihan ang pag-uusap habang pinakikinggan ang hudyat ng instruktor? Nang nawala ang hudyat, paano ginawa ang pagkuha at pagbabahagi ng pokus? Nagawa bang makinig at magsalita ng sabay habang  tinitiyak ang komprehensyon? Anu-ano ang isinaalang-alang sa paglikha ng nakahintong kilos sa pagsasanay 3? Nahirapan bang umugnay sa kilos ng iba? May nalikha bang mensahe ang monumento? Paano nilikha ang monumento ng lunan? May ugnayan ba ang tauhang napili? May mensahe bang naaipahatid sa yugtong kilos lamang ang nakikita? Nagkaroon ba ng pagkuha at pagbibigayan ng pukos sa yugtong kilos lamang ? sa yugtong kilos at diyalogo? May nabuo bang kuwento sa improbisasyon? Paano tiniyak ang pagpapaabot ng mensahe sa aksyon sa pagsasanay 4? Ano-ano ang naging suliranin dito? Ipakita ang depinisyon at kahalagahan ng ensemble.

TALAKAYAN :

Integrasyon at team work ang mga susing salita sa enesmble. Bagaman may kani-kaniyang papel na ginagampanan ang bawat isa, magkakaugnay na kumilos ang lahat patungo sa isang direksyon – ang pinakamahusay, pinakamakatotohanan at pinakamalinaw na pagpapaabot ng mensahe ng dula. Sa batayang antas pa lamang ng pagsasanay sa sining ng dulaaan. Binibigyang diin na ang pagpapahalaga at pagsusumikap na kamitin ang ensamble sa lahat ng aspeto o anomang yugto ng pagbubuo ng dula. Sa mas ispesipikong saklaw  ng dulaan, partikular saa pag-arte, ang ensemble ay isang ultimong penomenon sa entablado kung saan dalawa o higit pang mga aktor ay nagpapahayag ng mga organikong damdamin, inaantig ang bawat isa sa kanilang ugnayan at sa paraang hinihingi ng dula. Nagtutulungan ang kanilang mga enerhiya at sila’y dinadala sa mas mataas na antas ng pagganap. Kung may ensemble, ang manonood ay lumalabas sa pinto ng likhang – isip at pumapasok sa silid ng realidad upang maging bahagi ng katotohanan ng dula.

Aralin VIII.

LUNAN

                Walang aksyong  hindi nagaganap sa isang tiyak na lunan. Bahagi ito ng katotohonan ng aksyon. Tinutukoy nito ang lugar at panahon ng kaganapan, bagaman prisipal ang una. Sa tuwina, kailangang mulat ang aktor sa kapaligiran ng eksena. Hinahamon ng lunan ang imahinasyon na aktor at hinihikayat siyang gumawa ng mga kapani-paniwalang kilos. Lagi’t lagi ng may epekto ang lunan sa anomang sirkuntansya o pangyayari.

                Lahat ng eksena’y may “sino” “ano” at “kailan” subalit laging nagsisimula sa “saan”. May tatlong pangkalahatang uri ang lunan na isinaalang- alng sa dula.

MGA URI NG LUNAN:

a.       Kagyyat na lunan – ito ang kapaligirang pinakamalapit sa aktor. Kabilang dito  ang set, props – lahat ng materyal na bagay sa ibabaw ng tanghalan (lamesa, silya, aparador, etc…)

b.      Lunang kinapapalooban – ito ang kapaligirang sinasakop sa kagyat na lunan. Ang eryang kinalalagyan ng mga bagay sa entablado – bahay, silid tanggapan ospital.

k.  lunang higit na masaklaw – ito ang kapaligiran  sa labas ng lunang kinapapalooban. Ang erya sa labas ng pinto o bintana ang siyudad, mga gusali kanayunan mga bundok, kagubatan, kalangitan at iba pa.

ilang beses nang nagamit ang lunan sa mga naunang pagsasanay. Gayunpaman, kayuning ng araling ito na talasan ang imahinasyonm ng mga aktor at ibayong biigyang pansin na pag- angkop sa lunan ng aksyon.

Pagsasanay 1. NASAAN AKO?

Proseso:

1.       Humanap na boluntir. Sa sarili, umisip ng lunan. Pumasok sa entablado at likhain ang “saan” sa pamamagitan ng  paglikha at pa-angkop sa isang bagay na matatagpuan sa napiling “saan”. Huwag i-drawing sa hangin ang bagay. Likhain ang bagay sa pamamagitan ng paggamit dito. Kung sa tingin ng iba’y alam na ang saan, isa – isang papasukin ng mga  estudyante. Lumikha  ng “sino” at gamitin ang isa pang “bagay”. Umugnay sa lunan ng naunang estudyante. Paunlarin ang eksena. Gawin ang pagsasanay ng ilang ulit.

2.       Isulong ang improbisasyon. Lagyan ng diyalogo ang eksena. Hikayating bumuo ng kuwento ang mga estudyante. Pansinin ang pag – angkop ng kilos at diyalogo sa lunan.

Pagsasanay 2: “LABAS  - PASOK”

Proseso:

1.       Gaqwin ang pagsasanay ng paisa – isa. Papasok ang estudyante sa entablado at lilikha ng isang eksena sa pamamagitan ng paglikha  ng lunan at aksyon. Ang layunin niya ay ipakita kung ano ang sinundang eksena (lunan at aksyon) ng kasalukuyan  niyang ginagawang eksena.

Halimbawa:

Galing sa pamamalengke (offstage), papasok ang aktor sa entablado at lilikhain ang lunan ng kusina ( “saan” ) – ibababa ang basket sa lamesa, ilalabas ang mga pinamili at maghahanda ng gamit sa pagluluto. Tanungin ang mga manonood. Saan galing ang aktor?

2.       Baliktarin ang eksena. Paisa – isa pa rin. Lilikha ng lunan at aksyon ang estudyante at lalabas ng tanghalan pagkatapos. Ang layunin ng aksyon ay ipakita kung saan siya pupunta o kung ano  ang susunod na eksenang magaganap (offstage).

Halimbawa:

Inaantok pa at marahang kumakain ang aktor. Pag – inom  niya ng tubig ay napatingin sa relo sa bisig. Nataranta. Hindi tatapusin ang pagkain at mabilis na kukunin ang sinampay na tuwalya. Isusukbit sa balikat. Tatakbo sa isang panig ng entablado. Magbubukas ng switch ng ilaw. Magbubukas ng  pinto. Lalabas ng tanghalan. Tanungin ang manonood. Saan pupunta ang aktor?

Pagsasanay 3: “ISANG ARAW SA BUHAY KO”

Proseso:

1.       Humanap ang komportableng espasyo. Tumindig. Magmumungkahi ang instruktor ng araw. Oras, panahon, o okasyon. Sa pamamagitan ng kilos, ipapakita ng mga estudyante kung  nasaan sila at ano ang kanilang ginagawa sa araw, oras, o okasyong nabanggit. Pansinin ang malinaw na gamit sa mga bagay na matatagpuan sa lunan.

Halimbawa:

Lunes hanggang linggo (lakipan ng oras) kaarawan pasko, bagong taon mayo uno etc.

IMBENTARYO:

Ano ang isinaalang – alang sa paglikha ng lunan sa pagsasanay 1?  Paano tiniyak  na iisa ang lunang nililikha kahit hindi pingplanuhan at hindi  pinagplanuhan at kahit yugto – yugto ang pagbuo? Ano – ano ang naging suliranin dito. Sa pagsasanay #2 ano ang nagawa ng nilikhang lunan upang ipakita ang eksenang pinanggalin o pinantuhan?  Nakatulong ba ang lunan upang paunlarin ang aksyon? Paano nakatulong ang panahon sa pagpapaunlad ng aksyon sa pagsasanay 3?

TALAKAYAN:

Pinauunlad ng pagsasanay sa lunan ang imahinasyon ng aktor at inilalatag ang panimulang  antas ng katotohanan sa pagsasadula. Hindi natin kayang ilagay sa entablado ang buong  bahay, pabrika, o bukid. Kahit  ang lunan ay isang maliit na dampa, hindi natin malilikha ang lahat ng aktwal na bagay sa loob at labas nito. Bukod sa magastos ang ganirto, ay maaksaya pa. ang magagawa lamang  natin ay  likhain ang impersyon ang lunan. Dito pumapasok ang tungkulin ng aktor na gamitin ang sariling pagkamalikhain, kumpletuhin ang ilusyon ng lunan at gawin itong kapani – paniwala. Magagawa ito kung malinaw sa aktor amg larawan ng kagyat na lunan, lunang kinapapalooban at lunang higit na masaklaw.

Tumutulong ang lunan na sagipin ang isang “namamatay na eksena” sa pamamagitan ng paghahain ng maraming posibleng aksyon na maaaring paunlarin. Halimbawa kung ang eksena ay demolisyon ng mga bahay sa maralitang komunidad na  puro hiyawan at  takbo proo’t  parito  na lamang ang ginagawa ng mga aktor, maaaring pagtinginan ang eksena  sa pamamagitan ng  motibasyon ng lunan -  kalansay na ang mga bahay nakahambalang ang mga kasangkapan,, may  batang umiiyak sa gitna ng kaguluhan, may dumating  pang trk ng bumbero at militar, umulan at nagputik ang daan may matandang babaeng tinamaan ng baril- kahit hindi aktwal na nakikita sa tanghalan.

ARALIN IX.

GIBBERISH

Gibberish  ang tawag sa anumang bigkas na walang istraktura at ibig sabihinpagsasama- sama ng mga  pantig na walang kahulugan. Nagkakaroon ito  ng kabuluhan kung lalakuhan ng kilos at galaw. Sa pamamagitan ng gibbership higit na napapalitaw ang kakayahang pisikal sa pagpapahayag ng aktor.  Hinahhamon siya na ilabas ang damdamin ng aksyon. Sa ganitong paraan niya sinisikap na kamitin ang layunin o mensahe ng aksyon.  Iniiwasan ng gibberish ang estilo ng pagganap na masyadong nakasandig sa katagang wala namang saysay  pagkat hindi nakikita sa at nararamdaman  ng katawan. Sa pag – alis ng normal na porma ng pagsasalita, layunin ng araling ito na hasain ang ispontayo at organikong katangian sa pagpapahayag ng mga estudyante.

Pagsasanay 1. PAGPAPAKILALA SA GIBBERISH

Proseso:

1.. ipaliwanag ang kahulugan ng gibberish. Magparinig ng halimbawa.

Halimbawa: PIYEBARAMMONULEKGWIMYAWSILAMDE

                                LELEUSKRAITOBIMBAANSHEP

2.       Kung malaki ang grupo, hatiin sa dalawang bilog. Maupo, Isa – isa, hikayatin ang mga estudyanting lumilikha  ng sariling bibberish.  Magdugtong – dugtong ng mga pantig. Iwasang iahambing sa banyagang lenggwahe ( Chinese, arabic etc). bigkasin ang gibberish ng tuloy- tuloy at hyindi  pantig – pantig.

Pagsasanay 2: KAMUSTA KA?

Proseso :

Hatiin sa pares ang grupo. Tukuyin si A at si B. magsisimula ang pagsasanay na magkatilod ang pares. Sa katagang “telon”, maghaharap ang dalawa at mag – uusap. Sila ay magkaibigan na matagal nang hindi nagkikita kaya sabik na magkakwentuhan. Tatanungin ni  B si A gamit ang normal na pagssasalita. Sasagot at magkukwento si A sa paraangt bibberish. Sa bahagi ni A, hikayatin ang malinaw na paggamit sa kilos upang mapunan ang disbentahe  ng salitang gibberish. Kailangan namang tiyakin ni B na nauunawaan niya ang kuwento ng kapareha. Maglaan ng apat hanggang limang minuto upang paunlarin ang improbisasyon. Magpalitan ng papel pagkatapos. Si A naman ang magtatanong T si B ang sasagot ng gibberish.

Pagsasanay 3. “PRESS CON”

Proseso:

1.       Bumuo ng tatlong grupo at magtalaga ng sitwasyon sa bawat isa.

Grupo A – Mga magsasaka. Minilitarisa at pinaalis sa kanilang baryo, kinamkam ang kanilang lupa at pinagbintangang mga rebelde.

Grupo B – Mga iskwater. Dinemolish ang kanilang mga bahay. May namatay at marami ang nasaktan.

Grupo K – Mga manggagawa. Binuwag ang kanilang piketlayn. May namatay at marami ang nasaktan.

Magtalaga rin ng pangyayari sa bawat tauhan. Isa-isang grupo ang pagtatanghal. Sa katagang “telon”, papasok ang grupong magtatanghal sa entablado at ikukwento ang kanilang karanasan sa paraang gibberish. Ang grupong naghihintay ng kanilang bilang ay gaganap bilang mga reporters na magtatanong (normal na salita) sa mga nagtatanghal. Hindi kinakailangang isa-isa ang tanungan. Maaaring magkanya – kanya ng tinututukang tauhan ang mga reporters o kaya’y magpalipat-lipat. Tiyaking nauunawaan ang pahayag (gibberish) bago tumungo sa susunod na tanong. Hikayatin ang magtatanghal na gumamit ng malinaw na kilos at damdamin.

2.       Matapos ang lahat ng pagtatanghal, bumilog  at talakayin ang mga karanasang anilahad. Tanungin ang mga estudyante kung ano ang nakalap nilang impormasyon sa pagtatanong.

IMBENTARYO:

                Ano ang pakiramdam sa pagsasanay 1 at 2? Naunawaan ba ang ipinahayag ng kapareha? Ano-anu ang naging suliraninsa pagpapahayag?

                Paano inilahad ang karanasang ginampanan sa Pagsasanay  3? Naunawaan ba ang ipinahayag? Nakatulong ba ang kilos at damdamin?

TALAKAYAN :

Gaano man ka-matlinghaga o direktang tulad ng palaso ang wika ng mandudula, nasa Aktor pa rin ang tungkulin ng pagpapahayag kung ang dula’y dadalhin na sa ibabaw ng entablado. Mananatiling mga salita lamang ang mga diyalogo sa iskrip kung hindi mabibigyang buhay ng kilos at damdamin. Tandaan na sa pagtatanghal, hindi lamang kailangang may marinig kundi dapat na may makita at maramdaman din. Idagdag pa na hindi sa lahat ng pagkakataon ay may diyalogong ginagamit sa eksena. Halimbawa nito ang eksenang flashback – mga eksenang pumapasok habang nagaganap ang isa pang eksena at tumatayong siyang naglalaro sa isip ng isang tauhan. Karaniwang wala itong diyalogo kaya’t malaki ang inaasahan sa aktor sa paggamit ng malinaw na kilos at damdamin. Bukod sa palihan, maaari ring gamitin ang gibberish bilang preparasyon para sa ensayo ng isang eksena sa dula.

Aralin X.

REALISMO

                Ang realismo ay isang estilo ng pag-arte na pinalaganap ni Constantine Stanislaavski, isang rusong aktor at guro sa teatronoong huling bahagi ng ika-19 na siglo at naging pangunahing moog ng sining dulaaan hanggang sa kasalukuyan. Tinatawag ding “naturalismo”, ang paaralan ng realismo ay naglalayang kamitin ang makatotohanang pagganap. Itinuturo nito na ang pag-arte ay kailangang magmula sa paghuhubog ng aspetong panloob (isip at damdamin ) bago ipahayag ng aspetong panlabas (aksyon at bigkas). Sa bagay ng realismo, pinag-aralan ng aktor ang pisikal, sikolohikal, sosyal na dimensyon ng tauhan at isinasanib ito sa kanyang sariling pagganap. Taglay ang mga dimensyon ito, nililikha ng aktor ang katotohanan ng kanyang tauhan at tumutulong sa iba pang aktor naa gawing kapani- paniwala ang lahat ng sandali o eksena, sa buong panahon ng pagsasadula.

Pagsasanay 1. KONSENTRASYON AT PAGPAPAHINGALAY (relaxation)

Katumbas ng pagpapahingalay ang konsentrasyon. Hindi tinutukoy ng pagre-laks ang pagiging kampante o walang buhay. Ang pagpapahingalay sa entablado ay nangangahulugang naka –pokus ang aktor sa realidad ng bawat sandali ng dula at bukas sa anomang istimulo ng naggaganap na aksyon. Ang ganitong kondisyon ng isip at katawan ang lunsaran ng kapani-paniwalang damdamin at kilos sa ibabaw ng tanghalan. Isa sa pangunahin suliranin ng aktor kung siya ay nasa gitna ng pagtatanghal o ensayo ay ang tensyon. Ang manipestasyon nito ay maaaring malikot o walang pokus na mata, pagkalimot sa linya at blocking,mga kilos na walang layunin, pag-iisip na may nanonood at artipisyal na pagganap. Iniiwasan ng pagpapahingalay ang tensyon. Upang maging rekaks, kailangang may konsentrasyon.

                Proseso:

1.       Bumuo mg dalawang grupo – A at B. Anyayahan ang grupo A na tumayo lamang sa entablado nang walang ginagawa habang pinanonood ng grupo B. Panatilihin  ito sa loob ng dalawa hanggang tatlong minuto. Hikayatin ang katahimikan sa grupo A habang hinahayaan lamang ang anomang reaksyon ng grupo B. Magpalit ng papel ng grupo pagkatapos. Tiyak na makakaramdam ng tensyon ang mga estudyante habang nakatayo sa entablado sa ganitong kondisyon.

2.       Kumuha  ng papel at panulat. Hikayatin ang mga estudyante ay pakinggan ang buong paligid at isulat ang lahat ng tunog o ingay na naririnig. Pansinin ang kagyat at di gaanong kapansin –pansing tunog. Kung matamang nakikinig, naaabot ang isang antas ng konsentrasyon at sa gayo’y unti- unting napapahingalay aang isip at katawan.

3.       Gamitin ang imahinasyon. Likahin ang isang timba ng tubig at basahan. Nangangapal ang dumi sa sahig. Gamitin ang basahan, timba at tubig at linisan ang sahig. Gawin ito sa loob ng apat hanggang limang minuto.

IMBENTARYO :

Ano ang pakiramdam habang nakatayo lamang sa entablado at walang ginagawa? Habang pinapanood ng ibang estudyante? Ano ang iniisip? Ano ang pakiramdam ng katawan habang nakikinig sa paligid? Paano tiniyak na nakakakalap ng pinakamaraming tunog? Naka pokus ba sa ginagawa? Paano nilikha ang mga paglilinis ng sahig? Nakikita at nararamdaman ba ang mga bagay na likhang isip? Ano ang pakiramdam habang naglilinis ng sahig?

Pagsasanay 2. SENSE MEMORY

Ang sense memory ay ang paggamit ng limang instrumento  ng ating pandama ( senses) – paningin, paandinig, pang – amoy, panlasa, at pandama (touch) – sa lahat ng panahon ng ating pagganap. Hindi lahat ng tao, bagay, o pangyayari ay aktwal na makikita sa entablado. Maaaring malaking bahagi ng kaganapan ssa dula ay gagamitan ng imahinasyon. Itinuturo ang sense memory ang pag – iimbak sa isip ng mga sensasyon mula sa mga instrumento ng ating pandama upang likhain ang mga katulad na reaksyon kailanman kinakailangan at sa paraang kapani-paniwala: halimbawa sa isang eksena ng disperal sa piketlayn – ano ang itsura ng disperal team? Ano ang tunog ng marahas na komprontasyon? Anoang amoy ng tear gas? Ano ang lasa ng dugo sa putok na labi? Ano ang pakiramdam ng hataw ng batuta sa katawan o tubig mula sa water cannon? Bukod sapaglikha ng makatotohanang reaksyon, nakakatulong din sa pagpapanatili ng konsentrasyon kung ginagamit ng aktor ang kanyang mga pandama sa lahat ng istimulo ng dula. Sa ganito’y hindi siya nahihiwalay sa anomang nagaganap na aksyon sa entablado. Layunin ng pagsasanay na hamunin  ang mga instrumento ng pandama ng estudyante at magluwal ng mga organikong reaksyon mula sa ibat-ibang istimulo.

Proseso:

1.       “ mahiwagang baso at plato”. May piring sa mata, humanap ng kopmportableng espasyo at maupo. Huminga ng ilang ulit at magpahingalay. Sa pamamagitan ng imahinasyon, paltawin sa harap ng mata ang isang baso. Likhain ang biswal na katangian ng baso. Sagutin sa sarili ang mga tanong. Ano ang hugis? Ano ang laki? Ano ang kulay? May disenyo ba? Ano? Saan gawa ang baso? Plastik ba o babasaagin?  Paikutan sa hangin ang baso. Tingnan ang ilalim, ang gilid at loob. Malinis ba? Ano ang  pakiramdam? Idampi  sa pisngi ang baso. Ano ang pakiramdam? Malamig ba mainit? Ilapit sa tenga ang baso. Pitik – pitikin  ang gilid ng baso, ang ilalim, ang loob. Ano ang tunog bawat bahagi ng baso? May pagkakaiba ang tunog sa bawat bahagi? Isuklob ang bunganga ng baso sa tainga. Pitik – pitikin ang baso. Ano ang tunog? Angatin ang bahagya ang isang panig ng baso sa tainga. Pitik-pitikin. Ano ang tunog?

Ilapit sa ilong ang baso. Ano ang amoy ng loob ng baso? Malinis ba ang amoy? O may naunang nakalagay sa baso at nag – iwan na amoy? Anong amoy ito?

Ilagay sa sahig ang baso. Masdan . unti – unting nagkakaroon ng laman ang baso – malamig na orange juice ( tamang tama ang timpla at may yelo pa! ). Kunin ang baso at bahagya munang tikman ang juice. Ano ang lasa? Ano ang pakiramdam sa labi at dila? Sa lalamunan, patungo sa tiyan? Sa bilanmg ng lima, inumin at ubusin ang laman ng baso. Lagyan ng ibat ibang laman ang baso. Maging malinaw sa pagsasalarawan ng bawat laman.

-          Sukang paumbong na pigaan ng siling labuyo

-          Tubig pusali

-          Plema

Hikayatin ang mga estudyante na ubusin ang laman sa bilang ng lima. Pansinin ang reaksyong nililikha sa bawat pag – inom.

2.       Isa pang bersyon ng pagsasanay ang paglikha ng plato. Lagyan ng pagkain ang plato at iba ibahin ang laman habang, kumakain – mula sa masarap  na pansit ( kumpleto sa sahog) naging  bulate at uod, naging buhok at pira – pirasong laman ng tao.

IMBENTARYO:

 Ano ang pakiramdam sa pagsasanay? Nagamit ba ang mga instrumento na pandama? Sinikap bang  maging katotohanan sa palikha ng sensasyon mula sa iba’t ibang instrumento ng pandama. Paano pinanatili ang konsentrasyon sa pagsasanay?

Pagsasanay 3. AFFECTIVE MEMORY

                Iba’t ibang emosyon ang ipinamalas ng aktor sa dula. Higit na madali ang pagpapahayag ng makatotohanang emosyon kung anh karanasan ng tauhan (ayon sa dula) ay malapit sa sariling karanasan ng aktor. Gayunpaman mangangailangan pa rin ng ibayong pagsisikap ang paglikha ng katulad na emosyon kung ang pangyayari’y hindi aktwal at isalin na sa entablado. Lubhang mahirap naman sa kabilang banda, kung malayo ang karanasan ng aktor sa karanasang ng tauhang kanyang ginagampanan. Sa alinmang kalagayan, dapat makitang totoong nararamdaman ng aktor ang emosyong  sinasalamin ng kanyang kilos at bigkas.

Hindi hinahabol ang emosyon bagkus  inaanyayahang lumukob sa  aktor. Magiging mababaw at mekanikal ang pagpapahayag ng damdamin kung pipilitin ng akltor na magluwal ng emosyon gayong hindi naman talaga niya ito nararamdaman. Ngunit maaaring natural na dumaloy ang emosyon sa pamamagitan ng pag-pokus sa mga istimulo ng pandama at sensyong nililikha nito. Isang manipestasyon nito ang tinatawag na affective memory. Dito, binabalikan ng mga aktor ang isang madamdaming pangyayari sa kanyang nakaraan at dinadala niya itosa kasalukuyan. Sa pamamagitan ng sense memory, muli  niyang nilikha ang mga sangkap ng pandama sa naturang pangyayari at hinahayaang maapektuhan ang sarili ng mga istimulo. Sa ganito’y, maaaring muling bumalik ang natural na emosyon ng nagdaang karanasan. Karaniwang ginagamit  ang affective memory bilang preparasyon sa isang emisyonal na eksena.

Proseso:

0.       Balik – tanaw . humanap ng komportableng espasyo at maupo. Huminga ng ilang ulit at magpahingalay. Pumili ng isang pangyayari o karanasan sa nakalipas na puno ng manigat na emosyon at hindi malilimutan.

Sa pamamagitan ng sense memory. Likhain  ang kabuuan ng bpangyayari at mga sensasyon nito. Sagutin sa sarili ang sumusunod na tanong. Nasaan ka? Ano ang itsura  ng lugar? Ano – ano ang naririnig ? ano ang pakiramdam habang naririnig ang tunog? Ano ang amoy ng paligid? Ano ang pakiramdam ng hangin sa katawan? Mainiy ba? Malamig? Maalinsangan? Mayroon bang lasa sa iyong dila?

Mayroon bang lasa sa inyong dila?

Ano ang iyong suot? Ano ang kulay nito? Ano ang pakiramdam ng damit sa inyong katawan? Nakaupo ka ba? Nakatayo? Ano ang iyong ginagawa?

Ano ang pakiramdam ng kalamanan sa iyong ginagawa?

Sino ang iyong kasama sa lugar? Ano ang kaniya/kanilang itsura? Ano ang itsura ng kaniya/kanilang damit? Ano ang kulay? Ano ang kaniya/kanilang ginagawa? Ano ang itsura ng kaniya/kanilang mukha?

                Sino ang nagsasalita? Ano ang sinasabi? Ano ang pakiramdam ng tinig? Ikaw ba ang nagsasalita? Ano ang iyong  sinasabi? Ano ang itsura ng mukha ng nagsasalita? Ng sinasabihan? Ano ang ginagawa habang nagsasalita? Dalhin da kasalukuyan ang pangyayari. Ang pangyayari ay nagaganap ngayon . kung nakikita ng instruktor na dumadaloy na ang emosyon, hikayatin ang estudyante na magsasalita o kumilos ayon sa nagaganap. Tiyaking sapat ng espasyo  sa pagitan ng mga estudyante. Dahil  sa madamdaming  katangian ng pagsasanay, may mga estudyanteng maaaring madala ng husto at hindi makapagpigil sa emosyon. Iwasan ang masyadong pisikal at marahas na aksyon na maaaring makasakit  sa sarili o kapwa estudyante. Tapusin ang pagsasanay na pamamagitan ng pagpapahingalay.

IMBENTARYO:

Nilikha ba ang mga istimulong pandama ng pangyayari? Paano? Ano ang pakiramdam habang isa-isang binubuo ang mga istimulo ng pangyayari? May pagbabago bang nararamdaman sa katawan  habang ginagawa ito? Sa damdamin? Nalikha ba  ang mga sensasyon ng istimulo? Paano naapektuhan nito ang emosyon? Nagawa bang padaluyin ang emosyon? Kung, hindi, bakit? Anoang pagiging suliranin sa konsentrasyon, paano ito ibinalaik? Paano dinala sa kasalukuyan ang pangyayari? Ano ang naramdaman nang nagsimulang  magsalita? Nagawa bang panatilihin ang istimulo at sensasyon nito habang nagsasalita?

               Pagsasanay     4.  SUBTEKSTO (subtext)

Ang subteksto ay tumutukoy sa layunin ng mga salita o pangungusap sa iskrip. Kungano  ang damdamin at ideyang nais ipahayag ng linya ng tauhan. Importanteng alam ng aktor ang subteksto sapagkat ito ang nagpapalalim sa pagkakaunawa ng personalidad at layunin ng mga tauhan. Bukod dito, nalalaman ng aktor sa pamamagitan ng subteksto kung paano dapat bigkasin ang mga salita ng tauhan. Tumutulong din ito sa higit ng paglilinaw ng kuwento ng tula ( bukod sa mga direksyong  isinusulat ng mandudula sa iskrip ). Sa madaling salita, makukuha ang subteksto sa pamamagitan ng tanong na: bakit sinabi ng tauhan ang linyang ito? Narito ang isang simpleng pagsasanaysay sa subteskto bagaman isa-isang salita lamang  ang ginagamit at hindi iskrip, layunin ng pagsasanay na ipakilala ang subteksto sa pamamagitan ng paglapat nito sa mga salitang  “mukhang”  abtrakto at hiwa-hiwalay. 

             Proseso:

1.       Ano’ng saysay? Hatiin sa pares ang grupo. Isulat sa pisara ang sumusunod na sa salita:

-          Bakit

-          Kasi

-          Ikaw lang

-          Oo

-          Paano

-          Sandali

-          Baka

-          Ano

-          Ayoko

-          Pero

-          Bahala na

2.       Bumuo ng isang eksena sa pamamagitan ng pagbibigay kahulugan at damdamin sa mga salita. Ang bawat salita ay isang linya. Tukuyin ang “saan” at “sino”. Lagyan ng simula, gitna at wakas nmg kuwento. Punan ng malinaw at kinakailangan kilos ang kakulangan ng mga salita. Sikapang maging makatotohanan sa emosyon. Hindi kinakailangang salitan ang pagtatalaga ni¥Á□5@□□□o□□□□□□□□□□□□□□□□Gv□□□b□□□□□□□b□□□b□□□□□□□b□□□□□□□₂□□□□□□□₂□□□□□□□₂□□□□□□□□□□□□□□□ᴁ□□□□□□□Ś□□□□□□□Ś□□□/□g bawat salitang ginagamit? Nakatulong ba ang damdamin ng pagbigkas? Ang kilos?  Malinaw ba ang mga tauhan?  Ang mga pangyayari sa kuwento?

          Pagsasanay 5. KATAUHAN AT AKSYON       ( being and doing )

      Isang kilalang kawikaang  Ingles sa dulaan “willing suspension of disbelief”. Ito ay penomenon ng realistikong pagsasadula kung saan mistulang naglalaho           ang ilusyon ng entablado at ng mga manonood  ay nagiging bahagi ng ganapang kanilang minamalas. Naaatig sila sa bawat pangyayari. Nadarama nila ang kanilang emosyon ng mga tauhan . tumatawa sila, nanghihilakbot, umiiyak o kaya’y nagmumura.

Pangunahin ang papel ng aktor  sa paglikha ng ganitong kalagayan. Dito’y malaki ang maitutulong ng pagsasanay ng tauhan at aksyon o being and doing. Sinasabi ng prinsipyong ito na dapat taglay ng aktor ang kataohan ng karakter (being)  .Dahil dito, ang kanyang aksyon ay batay  sa katangian ng kanyang ginagampanan at ayon sa relasyon nito sa iba pang tauhan (doing) . hinahayaan din ng aktor na tangayin siya ng mga kaganapan ng dula. Layunin ng pagsasanay na ito na italaga ang estudyante bilang opangunahing tauhan at ilagay siya sa sitwasyong hihimok  sa kanya na kumilos ayon dito.

           Proseso:

1.       Ang Mababang Paglalakbay. Pagsama-samahin ang mga estudyantesa isang makitid na espasyo sa gitna ng entablado. Naka-piring ang mata. Maglalahad ng instruktor ng isang kuwento at kikilos ang mga estudyante ayon sa nga sitwasyong mababanggit. Gamitin ang konsentrasyong at imahinasyon. Hikayatin ang organikong  reaksyon sa mga istimulo ng kuwento. Nariyo ang balangkas ng kuwento:  

sama-sama sa ating bangka, naglalakbay sa gitna ng laot→

               hinampas ng malakas na daluyong at nasira ang bangka→

               hinabol ng pating→ nawalan ng malay at nagising sa pangpang

               →pumasok sa gubat→kumain ng bungangkahoy,uminom sa

                         bukal→nagpahinga sa ilalim ng puno→nilingkis ng lawa

                         → nagtatakbo at nahulog sa kumunoy →nakaligtas ,

                          ginapangan ng hantik sa buong katawan  → pumutok ang bulkan,

                                     nasususnog ang  kagubatan.

                                                             Tiyaking grapiko at malinaw ang paglalahad. Gamitin ang sense memory. Mapaghingalay pagkatapos.

2.       Interrogasyon. Maaaring siunod ang pagsasanay na ito matapos ang “Mahabang Paglalakbay”. Hanapin ng kani-kaniyang espasyo ang mga estudynte. Iposisyon nang nakaluhod at paghugpungin ang mga biosig sa likod na parang nakatali. Ang mga estudyante ay naganap bilang mga inaakusahang rebelde. Sila ay kinidnap at dianala sa isangsilid – sa isang lugar na hindi nila alam  kung saan. Mahigpit ang pagkakatalisa kanilang mga kamay at paa kaya’t hindi sila makakilos anomang papupumilit ang gawin. Walang katiyakan ang kanilang kaligtasan. Mabalasik ang amoy ng kamatayn sa loob ng silid.

Ang instruktor  ay gaganap bilang militar na siyang nagtatanong. Sikaping maaaring ang mga estudyante sa enterogasyon. Ang layunin niya ay paaminin ang mga bihag sa  bintang  na rebelyon. Sabihing may nakatutok na baril sa batok ng bihag at anomang sandali ay maaarin utasin ang kanilang buhay. Kailangang rumupok ang pagsasanay sa hiyaw ng galit at pagtanggi. Sa bilang ng sampu, kailangang isigaw ng bihag ang nilalaman ng kanilang dibdib sapagkat matapos ang bilang ay kakalibitin na ang gatilyo. Magpahingalay pagkatapos

IMBENTARYO

Sa unang bersyon  ng pagsasanay,     paano nalikha ang katotohanan ng sitwasyong? Nagamit ba ang imahinasyon?    Ang  konsentrasyon? Ang sense memory? Ano ang naramdaman habang umuusod ang kuwento?  Naapiktohan ba ang mga istimulo? Sa ikalawang bersyon, naramdaman ba ang katotohanan ng tauhan?   Nang sistwasyong kinalalagyan?  Napaunlad ba ang tauhan? Paano? Nakarating ba sa rurok ng damdamin? Anu-ano ang mga naging suliranin ng pagsasanay?

TALAKAYAN

               Sa lahat ng panahon sinisikap nating tiyaking realistikong ang ating pagganap.

Tungkulin natin ito hindi lamang sa dula kundi lalo’t higit sa mga manonood. Ang mga pagsasanay  sa araling ito ay hindi lamang maggamit sa palihan kundi saasman at kailanman  may pangangailangang magbuo ng pagtatanghal. Gayundin ilan lamang ang mga pagsasanay na ito sa marami pang pagsasanay na tumutulong  sa pagkakamit ng realismo. Halimbawa nito ang pagsasanay sa enternalisasyon , karakterisasyon, pagtukoy ng layunin ng tauhan, ensemble, at sense study. Makukuha ang mga araling ito sa abanseng yugto ng palihan sa pag-arte sa dulaan.

Aralin   XI .

ANG ENTABLADO

      Anomang lugar o erya na may takdang perimetro at kung saan may nagaganap

Na pagtatanghalo aksyon ay maaaring maging entablado. Sa ganitong pangkahulugan, maaarang magdaos ng pagtatanghal kahit-sa lansangan, palenke, plasa, bukid, hanggang sa kabundukan. Kung tutuusi’y kahit saas man naroroon  ang samang pinagmulan at pinag-aalayan  natin ng dula. Kaiba ito sa burges  na dulaan , kung saan ang entablado ay tumutukoy sa malaki  at magarang bulwagan  at mapapasok lamang kung makakabili ng tiket. Ang entablado ng maka-uirng dulaan ay dapat abot at bukas sa masa salaht  ng pagkakataon sapagkat naniniwala tayo sa prinsipyo na ang dula ay mula sa kanila at tungo sa kanila.

A.MGA URI NG ENTABLADO

Ang entablado ay inuuri aayon sa pagkaka-ayos  o pwesto ng mga manonood. May tatlong uri ng entablado na karaniwang ginagamit : Prosensyo  (proscenium stage) , entabladong nakabilog (arena stge o theater-in-the-round),at entabladong nakatulos (thrust stgae),

                            LARAWAN #6: PROSENYO

      LARAWAN #7:  ENTABLADONG NAKABILOG

LARAWAN #8:  ENTABLADONG NAKATULOS

B.MGA BAHAGI NG ENTABLADO

      Malaking porsyento ng blocking (tingnan ang akatlong bahagi ng araling ito) ng aktor ay may kaugnayan sa paggamit ng mga bahagi ng entablado. Kailangan ang pamilyarisasyon sa iba’t ibang  erya ng tanghalan.

1.       PROSENYO

          Hinahati sa dalawa ang paktutukoy sa bahagi ng tanghalang prosenyo:

          Pangkalahatan at partikular.

A.      Pangkalahatang bahagi

1.       Kanan(stage right)—ang bahagi ng entablado sa kanan ng aktor habang nakaharap sa manonood.

2.       Kaliwa (stage left) – ang bahag ng entablado sa kaliwa ng aktor habang nakaharap sa manonood.

3.       Ibaba (downstage)—ang bahaging pinakamalapit sa manonood.

4.       Itaaas (upstage) – ang bahaging pinakamalayo sa manonood

B.      Partikular na bahagi

May siyam na partikular na bahagi ang tanghalang prosenyo.    Tingnan ang larawan #9   

UR CR	UC CC	UL CL

                                                                                        DR              DC                DL

•  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •  •

 •   •  •   MANONOOD•   •  •  •  •

•  •  •  •  •  •  •  •  •  •   •  •   •  

       Kahulugan ng abbreyiations:  UR – upper right; UC – upper center:

             UL – upper left; CR – center right; CC – center center; CL – center left;

           DR- down right; DC- down center; DL – down left;.

      Ang pinakamalakas na bahagi ng tanghalang proscenium ay gitna at ibaba ng entablado, dahil sa ito ang bahaging higit na pabor sa manonood, dito karaniwang ginaganap ang mga eksenang dramatiko, sukdulan o monologo. Kinikilala namang pinakamahinang lugar ang bahaging itaas sapagkat ito ang eryang palayo samanonood. Datapwa’t hindi sinasabing ito’y walang saysay. Sa bahaging ito malimit inilalagay ang mga tagpong sekondaryo ang halaga. Mahalaga ang pasasaalang-alang ng kalikasan at kahinaan ng mga bahagi ng tanghalang prosenyo upang mabigyan ng kinakailangang pokus ang ibat ibang tagpo ng dula. Ginagamit naman ang mga abbreviations ng partikular na bahagi ng entablado sa ensayo ng blocking dula. Hiklayatin ang mga estudyante na memoryahin ito.

0.       ENTABLADONG NAKABILOG

Sapagkat nakapalibot ang mga manonood sa entabladong nakabilog isinasaalang-alang ang pwestong pabor sa lahat  ng panig ng entablado. Walang masasabing kombenasyon ang aren, kaiba sa tanghalang prosenyo. Halimbawa, kung iniiwasan ang pagtalikod (o matagal na pagtalikod)ang aktor sa manonood sa prosenyo, ang aktor sa arena ay kapwa nakaharap o nakatalikod sa isang panig ng manonood. Dalawa ang paraang maaaring gamitin sa paghahati ng entabladong nakabilog sa mga bahagi:

Paghambing sa numero ng orasan o paghambing ng direksyon sa compass. Tingnan ang larawan #10.

NW          N            NE W             C             E

                                       ORASAN                                                     COMPASS                              

                            LARAWANAN #10         PARAANG PAGBABAHAGING ENTABLADLONG NAKABILOG

2.ENTABLADONG NAKATULOS

Dahil sa taglay ng entabladong ito kailangan ng tanghalan prosenyo at entabladong nakabilog, ang pagsasaalang – alang ng mga bahagi nito ay kombinasyon din ng dalawa. Maaaring gamitin ang paraan ng paghahati saa prosenyo ngunit kinikilalalng kapa malakas ang itaas at ibabang bahagi nito. At tulad ng sa arena, kailangang pumabor din ang pwesto ng aktor sa kaliwa at kanang panig ng manonood bukod sa harapan n entablado. Maituturing na pinakamalakas na bahagi ng entabladong nakatulos ang gitnang –gitna (center –center).

K.      BLOCKING

                                                           Ang blocking ay tumutukoy sa pagkakaayos ng mga puwesto at tulos ng mga aktor nang may kaugnay sa ibaa’t ibang erya ng entablado. Tumutulong ito sa paglalahad ng kuwento at pagpapaunlad ng aksyon , karakterisasyon at timpla (mood) ng mga tagpo ng dula. Bukod sa paggamit ng mga bahagi ng entaablado, kabilang din sa pagsasagawa ng blocking ang iba’t ibang posisyon ng katawaan ng aktor. Datapwa’t ang mga posisyong ito ay karinawang ginagamit sa tanghalang prosenyo. Tingnan ang laerawan # 11.